သခင်တင်မောင် - လင်းယုန်နီ

          ရုရှားအစိုးရသည် ၁၈၆၁ ခုနှစ်တွင် လယ်ပိုင်ရှင်များထံမှ လယ် မြေများကို ဝယ်ပြီးလျှင် လယ်သမားတစ်ယောက်လျှင် ၁၃ ဧကခွဲစီ ဝေပေး၍ ထိုမြေကို လုပ်ကိုင်ရသည့်အထဲမှ ၆ ရာခိုင်နှုန်းအတိုးနှင့် လယ်ဖိုးပြန်ဆပ်ရန် စီစဉ်ထားရာ လယ်သမားများမှာ ၁၉၁၀ ပြည့်နှစ် အထိ မိမိတို့လွတ်လပ်ရေးရရှိသည့်အတွက် ကြွေးဆပ်ရဆဲပင်ရှိလေ သည်။ ၁၉၁၇ ခုမှ တိုင်းပြည်ခေတ်သစ် ထူထောင်ပြီးနောက် ဆင်းရဲ သားသမ္မတနိုင်ငံကြီး ပေါ်ပေါက်လာခဲ့လေသည်။ 

          အထက်ပါ လယ်မြေများခွဲပေးပုံစနစ်နှင့် ပတ်သက်၍ ယခုအများ သုံးနေသည့် ကွန်မြူနစ်ဟူသော စကား၏ ရှေ့တော်ပြေးဖြစ်သော ကွန်မြူ(န်) (Commune) ခေါ် စကားပေါ်ပေါက်လာခဲ့၏။ ကွန်မြူး(န်) ဆိုသည်မှာ လယ်သမားများကို စီမံသည့်အစုအဖွဲ့ ဖြစ်ရာ လယ်များ ဝေပေးခြင်း၊ အစိုးရထံကြွေးပြန်ဆပ်ခြင်း ကိစ္စတို့ကို တာဝန်ယူရလေ သည်။ ထိုစကား၏ အဓိပ္ပာယ်ကို မြန်မာဘာသာ တိုက်ရိုက်ပြန်ရမည်

ဆိုလျှင် “အအုပ်၊ အစု၊ အဖွဲ့” ဟူ၍ အနီးဆုံးအဓိပ္ပာယ်ရလေသည်။

          (Mir) မား ဟူသည်မှာ ရွာအုပ်၊ ရွာစုဟုဆိုလိုသည် ကျေးရွာနယ် ပယ်တွင်း၏ တောလယ်မြေ၊ ပစ္စည်းဟူသမျှကို မည်သူပင်ပိုင်ဆိုင်စေ ကာမူ တစ်ရွာလုံးရှိလူများ၏ ပစ္စည်းဟု သဘောရလေသည်။ အထက် ဖော်ပြခဲ့သော လယ်မြေများ ခွဲဝေပေးသည့် စနစ်ရောက်လာသောအခါ ကြွေးအခွန်များကို တစ်ရွာလုံးအတွက် တာဝန်ယူကာ ပေးသွင်းရလေ သည်။ ထို့ပြင်မိမိတို့ အုပ်စုတွင်ရှိသော လူအလိုက်၊ အလုပ်အလိုက် ခွဲခြားသီးသန့်လုပ်စေ၍ အချို့သော အုပ်စုများတွင် ၂ နှစ်တစ်ခါ၊ ၃ နှစ်တစ်ခါ ခွဲဝေလုပ်ကိုင်ကြလေသည်။

          ရွာပေါင်းများစွာပိုင်ဆိုင်သော လယ်ယာမြေကွက်ကြီးကို (Volost) ဗိုလော့(စ်) ဟုခေါ်လေသည်။ ထိုမြေကို ရွာလုံးဆိုင်ရာအဖွဲ့ အစည်းအရုံး က ရွာသားများကို ခွဲပေးရသည့်အပြင် အငြင်းအခုံ၊ အမှုအခင်းများကို ရပ်ရွာလူကြီးက ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်နှင့် ဆောင်ရွက်ဆုံးဖြတ်ရလေသည်။ ရွာရှိယောက်ျား မိန်းမတိုင်း မဲပေးခွင့်ရရှိသည့်အပြင် သူကြီးမှစ၍ အစည်း အရုံး၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို နာခံရလေသည်။

          ထိုအစည်းအရုံး ထက်ကြီးသော နယ်လုံးဆိုင်ရာ အစည်းအရုံးမှာ ရုရှားဘာသာစကားနှင့် ဇင်စတော့ဗ်ဟု ခေါ်လေသည်။ ပါဝင်သူများမှာ မြေပိုင်ရှင်များ၏ ကိုယ်စားလှယ်များ၊ လုပ်ငန်းမှုလက်သမားနှင့် တောင်သူလယ်သမားတို့၏ ကိုယ်စားလှယ်များဖြစ်၍ အခွန်ကိစ္စ၊ ပညာ ရေးကိစ္စ၊ ကျန်းမာရေးကိစ္စ၊ လမ်းပြုပြင်ရေးကိစ္စမှစ၍ နယ်ပိုင်အုပ်ချုပ် ရေးကိစ္စများကို ဆွေးနွေးစီစဉ်ကြလေသည်။

          လယ်စာရင်းငှား တောင်သူများကို အထက်ဖော်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း လွတ်လပ်ခွင့်ပေးခြင်းသည် များစွာအထမြောက်အောင်မြင်ခြင်း မဖြစ်ချေ။ မြို့စားနယ်စား လယ်ပိုင်ရှင်များမှာ လျော်ကြေးငွေ အဝေမတည့်သဖြင့်စိတ်မကျေမနပ်ဖြစ်ကြလေသည်။ မြေယာများစွာရှိသူတို့မှ လျော်ကြေး ငွေအများ ရကြသော်လည်း ကျေးကျွန်များကိုသာ ဥစ္စာဓနစည်းစိမ် သဖွယ် ပြုနေသူများမှာ ကျွန်များအတွက် တစ်စုံတစ်ရာမရဘဲ လွှတ် လိုက်ရသဖြင့် နစ်နာဆုံးရှုံးကြလေသည်။ တစ်ဖန် လယ်သမားများက လည်း မိမိတို့အတွက် လယ်ညံ့၊ လယ်ကောများသာရ၍ လယ်ပိုင်ရှင်များ အတွက် အကောင်းဆုံးများ ချည်းထားသည်ဟု စိတ်မကျေနပ် ဖြစ်ကြ ပြန်၏။ ထိုစနစ်မှာ “အေးစေလို၍ တရားနာပူစာစနှင့်တွေ့” ဟူသကဲ့သို့ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်စလုံးကပင် စိတ်တိုင်းမကျဖြစ်သည့်အပြင် တောင်သူလယ် သမားတို့မှာ မြေပိုင်ရှင်၊ မြို့စားနယ်စားတို့အပေါ်တွင် မုန်းတီးရွံရှာသော စိတ်ဓာတ်များ ပွားများကြသဖြင့် ရုရှားသူပုန်အရေးတော်ပုံကြီးတွင်မှ အချက်ရကာ ပါဝင်ဆောင်ရွက် ကူညီကြလေသည်။

         ကာလရွေ့လျောသောအခါ ယခင်စီမံထားသော ရွာအုပ်စု လယ်ယာ မြေ ခွဲဝေခြင်းစနစ်မှာ အချို့ အုပ်စုတွင် ပြောင်းလဲသွားလေ၏။ အချို့မှာ ရှေးစနစ်အတိုင်းပင် ပြုလုပ်ကြသဖြင့် အသီးသီးမိမိတို့ ကိုယ်ပိုင်လယ် ကဲ့သို့ လုပ်ကိုင်နေကြလေ၏။ ထိုအခါ တောင်သူ လယ်သမားတို့သည် လယ်ပိုင်ရှင် အငယ်စားကလေးများသဖွယ် ဖြစ်ကြ၍ အချို့မှာ ကြိုးကြိုး စားစားလုပ်ကိုင်၍ ပစ္စည်းစုဆောင်းသော်လည်း အချို့မှာ ပေါ့ပေါ့ နေ၊ ပေါ့ပေါ့စားကာ သောက်စားမူးယစ် ဖြုန်းတီးသဖြင့် အခွန်အခမပေးနိုင်သော အခြေရောက်ခဲ့၏။ ထိုအခါ စေ့စပ်သူကဝင်၍ ကျသင့်သော အခွန်အခများပေးကာ လယ်မြေကို သိမ်းယူကြရာ ရွာအုပ်စုအတွင်းမှာ ရှေးကကဲ့သို့ တန်းတူညီတူ မဟုတ်တော့ဘဲ လယ်ပိုင်ရှင် အငယ်စား ကလေးများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့၏။ ထိုသူများက သူတစ်ပါးပစ္စည်းများကို လှည့်ပတ်ယူသည့် “သွေးစုပ်ကောင်” ဟု ခေါ်ကြလေသည်။

           ရိုးအ,မလိမ္မာသူတို့အပေါ်တွင် အပါးတင်ကာ သူတစ်ပါးပစ္စည်းများကို မိမိလက်ရောက် ဆောင်ယူတတ်သူများကို “ကူလက်” ဟု ခေါ်လေ သည်။ ထိုသူများသည် တစ်စတစ်စ စုဆောင်းကာ လယ်မြေပိုင်ရှင် ဘဝရောက်အောင် ပြုလုပ်သူများဖြစ်၍ ယခုလက်ရှိဘုံဝါဒ ရုရှားပြည်မှာ ပင် အတော်နှိမ်နင်းနေရ၏။

           ပီတာဘုရင်လက်ထက်ကစ၍ တောနယ်ကလူများမြို့သို့ ပြောင်းရွှေ့ လာကြသဖြင့် မြို့များမှာ လူဦးရေတိုးတက်စည်ကားခဲ့လေသည်။ ကျေးကျွန်များကို စစ်ထဲဝင်နိုင်ခြင်း၊ ငွေရင်းရှိလျှင် မြို့သို့လာ၍ အရောင်း အဝယ်ပြုနိုင်ခြင်း အခွင့်များ၊ ရရှိသော်လည်း ရွာအုပ်စုနည်းစနစ်ကို နားလည်သူများသာ အထမြောက်အောင်မြင်ကြလေသည်။ မြို့မှာလည်း ထိုစနစ်ကို လက်စွဲပြုရပြန်လေသည်။

          လယ်သမားတို့သည် မြို့၌လယ်လုပ်ကိုင်ရန် မလိုတော့သဖြင့် လက်မှုပညာသည်များအဖြစ်သို့ ရောက်ကြရ၏။ မိမိတို့အထဲမှာ လူကြီး ရွေးကောက်တင်မြှောက်ပြီးလျှင် တစ်အိမ်တည်းစုနေကြ၍ လူကြီး ဖြစ်သူကို စားရေးသောက်ရေးအတွက် လခပေးကြရ၏။ ကျောင်းအိပ်ကျောင်းသား စစ်သားများကဲ့သို့ နေထိုင်စားသောက်ကြရ၏။ ထိုအစု အအုပ်မျိုးကို (Artel) အတ်တယ်လ်(ဝါ) လုပ်သားအစုဟု ခေါ်လေ သည်။

          ၁၈၇ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ရုရှားပြည်မြို့ကြီးများတွင် မြူနီစီပယ်အုပ်ချုပ် ရေးပေးသဖြင့် လုပ်စားကိုင်စားတို့မှာ ရွေးကောက်ပွဲ အခွင့်အရေးရကြပေ သည်။ ရေ၀တီလူမျိုးတို့လည်း စီးပွားရှာရာတွင် ကူလပ် ခေါ် မြေပိုင်ရှင် အငယ်စားများနှင့် အတိုက်အခံဖြစ်ကြပြီးနောက် ယခင် ဖော်ပြခဲ့သော အဓိကရုဏ်းများဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရ၏။

         ထိုကဲ့သို့ ရုရှားပြည်ကြီးတွင် ရှေးဟောင်းစနစ်များဖျက်၍ အသစ် ထွင်ပါသော်လည်း ပြတ်တစ်နပ် ငတ်တစ်နပ်နှင့် ဆင်းရဲတွင်းနက်သည်ထက်သာ နက်သောကြောင့် လျှို့ဝှက်သော အသင်းအပင်းများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့၏။ အထက်တန်းစား မင်းစိုးမှူးမတ်များ၊ လယ်ပိုင်ရှင် ဓနရှင်များကလွဲ၍ ရုရှားပြည်သား အားလုံးတို့မှာ အုပ်ချုပ်ရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းကိုသာ လိုလားကြတော့၏။ အချို့က ဥပဒေစည်းမျဉ်းနှင့် ပြုပြင်လိုကြ၏။ အချို့ကလည်း ရသည့်နည်းနှင့် ပြုပြင်လိုကြ၏။ အားလုံးပင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းကို အလိုရှိကြလေ သည်။

          ထိုအခါတွင် ရုရှားတောင်သူလယ်သမားတို့မှာ ကျေးတောစရိုက် ဘာဝ ရိုးသားစွာ လုပ်ကိုင်နေထိုင်ကြသဖြင့် မိမိတို့ ဝမ်းစာလောက်သာ ဂရုစိုက်၍ ဤသို့နိုင်ငံပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကိုကား အိပ်မက်မှ မမက်ခဲ့ ကြပေ။ တစ်နှစ်လုံးလုံး နဖူးကချွေခြေမကျအောင် လုပ်ကိုင်စုဆောင်း ထားသော ပစ္စည်းများကို မင်္ဂလာဆောင်ကိစ္စ၊ မသာအသုဘ ကိစ္စများ တွင် “ပကာသန” တွေများကာ ဖြုန်းတီးကြ၏။ သာရေးနာရေးကိစ္စ တို့တွင် အရက်သောက်စား မူးယစ်ပျော်ပါး အချိန်ဖြုန်းနေခဲ့၏။ ထိုကျေး

တောသားများမှာ အလွန်စိတ်ထားအောက်တန်းကျ ရိုင်းစိုင်း၍ အစား အသောက်များကို တွေ့တိုင်းမရှောင် စားသောက်ကြလေသည်။ နှင်းခဲ များဖုံးလွှမ်းသော ဆောင်းလရာသီအချိန်တွင် ထင်းခွေခြင်း၊ ကောက်ပဲ သီးနှံများကို မြို့သို့တင်ခြင်းလောက်သာ အလုပ်ရှိ၍ အားလပ်သဖြင့် အိမ်တွင်းမှာပင် ပုံပြင်၊ ဝတ္ထု၊ ဒဏ္ဍာရီ စသော အနှစ်အရသာမရှိသည့် စကားများကို ပြောဟောနာယူကာ အချိန်ကုန်ကြ၏။ ထို့ကြောင့် ပညာ ဗဟုသုတ နည်းပါး၍ စုန်း၊ နတ်၊ ကဝေဗေဒင်များ အယုံအကြည်ရှိကြလေသည်။ မိမိတို့ရွာမှအပ အခြားဒေသများကိုလည်း မရောက်ဖူးကြပေ။ စုန်းကဝေပယောဂ ဆရာလိမ်တို့မှာ အလွန်ပေါများ၍ ကောက်ပဲသီးနှံ များ ပျက်စီးသောအခါ ရွာတွင် စုန်းယိုးခံရသူကို ရေကန်တွင်ပစ်ချ စုံစမ်းတတ်ကြသဖြင့် စုန်းယိုးခံရသူမှာ အသက်ဆုံးရှုံးလေသည်။ ဘုရားပွဲ၊ နတ်ပွဲများတွင်လည်း သောက်စားမူးယစ် အပျော်ကြူးကြ၏။

          အထက်ကဖော်ပြခဲ့သည့် အခြေအနေမှာ နောင်ရုရှားခေါင်းဆောင် ကြီး တစ်ဦးဖြစ်လာမည့် ဗိုရိုရှိလော(ဗ်) မွေးဖွားသော သက္ကရာဇ် ၁၈၈၁ ခုနှစ်တွင် ရုရှားပြည်ကြီး၌ ဖြစ်ပျက်နေသည့် အခြေအနေတည်း။