ယူရီပိုင် - နိုဘယ်စာပေဆု

           ၁၉ဝ၁ ခုနှစ်မှစ၍ နိုဘယ်စာပေဆုကို နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းနီးပါး စာရေး သူတို့ကို ချီးမြှင့်ခဲ့ရာ၌ အဲလ်ဖရက်နိုဘယ် (Alfred Nobel)၏ သေတမ်း စာပါစကားလုံးများနှင့် ကိုက်ညီသော ရေးသားမှုပြုသူ မည်သည့် နိုင်ငံ သားကိုမဆို ချီးမြှင့်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အဆိုပါစာသားတို့ကို ဆွီဒင်ဘာသာ စကားဖြင့် ရေးသားခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပြီး “စာပေနယ်ပယ်၌ စံနမူနာ ဦးတည်မှုဖြင့် အပြောင်မြောက်ဆုံးလက်ရာ”ကို ဆုချီးမြှင့်ပေးရန် မှာကြားခဲ့ခြင်းဖြစ် သည်။ ဖန်တီးထားသည့် လက်ရာတစ်ခုချင်းအရ ထူးခြားပြောင်မြောက် မှုရှိမည်ဖြစ်သော်လည်း ယခုကိစ္စ၌ “လက်ရာ” သည် စာရေးသူတစ်ဦး ရေးသားထုတ်လုပ်ခဲ့သမျှတို့ကို ခြုံငုံ၍ ပြောဆိုခြင်းကို ဆိုလိုပေသည်။

          သတ်မှတ်ထားသည့်နှစ်အတွက် အကယ်၍ ဆုပေးထိုက်သူ ရှိမည် ဆိုပါက မည်သူက ဆုရထိုက်သည်ကို ဆွီဒင်အကယ်ဒမီ (Swedish Academy) က အဆုံးအဖြတ်ပြုပေးသည်။ အဆိုပါ အကယ်ဒမီက ရွေးချယ်သည့် စာဆိုတော်အမည်ကို အောက်တိုဘာလ၏ လဆန်းပိုင်း တွင် ကြေညာပေးသည်။ ဤဆုကြီးသည် အဲလ်ဖရက်နိုဘယ်၏ သေ တမ်းစာအရ ၁၈၉၅ ခုနှစ်၌ စတင်ထူထောင်ခဲ့သော နိုဘယ်ဆုငါးမျိုးအနက် တစ်မျိုးအပါအဝင်ဖြစ်သည်။ အခြားနိုဗယ်ဆုများမှာ နိုဘယ် ဓာတုဗေဒဆု၊ နိုဘယ်ရူပဗေဒဆု၊ နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုနှင့် နိုဘယ် ဇီဝကမ္မဗေဒ သို့မဟုတ် ဆေးပညာဆုတို့ ဖြစ်သည်။

ဝိဝါဒကွဲပြားနေခြင်း

          နိုဘယ်၏ အတွေးအမြင်ပဓာနဝါဒအပေါ် အသားပေး ရွေးချယ် ခြင်းရန် နိုဘယ်စာပေဆုအတွက် သတ်မှတ်ချက် ချမှတ်ပေးထားခြင်း သည် အငြင်းပွားစရာ တစ်ဖန်တလဲလဲ ဖြစ်ပေါ်နေစေသည်။ မူရင်း ဆွီဒင်ဘာသာစကားတွင် သုံးနှုန်းထားသည့်ဝေါဟာရကို ဘာသာပြန်ရာ ၌ စိတ်ကူးယဉ်ဟုလည်းကောင်း၊ စံနမူစံပြဟုလည်းကောင်း အဓိပ္ပာယ် နှစ်မျိုးထွက်နေသည်အပေါ် အငြင်းပွားကြရခြင်း ဖြစ်သည်။

          နှစ်ဆယ်ရာစု အစပိုင်းမှစ၍ နိုဘယ်ကော်မတီသည် သေတမ်းစာ ၏ ရည်ရွယ်ချက်ကို တင်းကျပ်တိကျစွာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုခဲ့သည်။ ထို အကြောင်းကြောင့် သူ့ခေတ် သူ့အခါအလျောက် ကမ္ဘာကျော်သည့် စာရေးသူများဖြစ်ကြသည့် ဂျမ်းဒွိုက်စ်၊ လီယိုတော်စတွိုင်း၊ အန်တွန် ချက်ကော့ဖ် အစရှိသူများကို ကော်မတီမှ ဆုချီးမြှင့်ခြင်းမပြုခဲ့ချေ။ မကြာ သေးမီကစ၍ စာရေးသူ ရေးသားထုတ်လုပ်သည့် စာများ စာပေဆိုင်ရာ

ကောင်းမြတ်ခြင်း တည်တံ့မှုနှင့် အတွေးအမြင် ပဓာနဝါဒအရာရောက် စေသည့် အဆင့်အတန်း သိသာထင်ရှားသည့်အဆင့် အမြဲရှိနေမှု သိသာ ခိုင်လုံခြင်းတို့ နှစ်ခုစလုံးအတွက် ချီးမြှင့်လျက်ရှိသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ လတ်တလောနှစ်များတွင် လူ့အခွင့်အရေးများ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် တွေး မြင်မှုများ ဗိုလ်စွဲလျက်ရှိသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ယခုအခါ ဆုကြီးသည် စာပေ အရေးထက် နိုင်ငံရေး ပိုဆန်နေသည်ဟု ပြောနိုင်နေပေသည်။ ထိုအချက် အပြင် အခြားဝေဖန်ထောက်ပြချက်များ ရှိနေပေသေးသည်။

ဝေဖန်သံများ

          လတ်တလောနှစ်များ၌ ဆွီဒင်အကယ်ဒမီ၏ ဆုကြီးကို ကိုင် တွယ်ပုံအပေါ် ပြင်းထန်သည့်ဝေဖန်မှုများ ခံယူနေရသည်။ ဝေဖန်သူ တို့က ထောက်ပြကြသည်မှာ လူသိများကျော်ကြားသည့် စာရေးသူ အများအပြားတို့ ဆုချီးမြှင့်ခြင်း မခံကြရခြင်းအပြင် ဆုချီးမြှင့်ရန် လျာထား သည့်စာရင်း၌ပင်လျှင် ထည့်သွင်းစဉ်းစားပေးခြင်း မခံကြရသည့်အချက် ဖြစ်သည်။ ဝေဖန်သူအချို့တို့က ထောက်ပြကြသည်မှာ ဆုချီးမြှင့်ခြင်း ခံရသည့် လူသိများသော စာရေးသူတို့သည် ဆုကြီးနှင့် ထိုက်တန်ခြင်း မရှိဟူ၍ ဖြစ်သည်။ရွေးချယ်ရန်လျာထားသည့်စာရင်း ပြုစုသည့်လုပ်ငန်း စဉ်နှင့်ပတ်သက်၌ နိုင်ငံရေးနှင့် ပုဂ္ဂိုလ်ရေး စသည်တို့ ပါဝင်နေသည်ဟု စွပ်စွဲခြင်းများ ရှိနေသည်။ နောက်မှပေါ်သည့် ရွှေကြာပင် စာဆိုတော်များ ကို လျာထားရန် ရွေးချယ်ခြင်းအပေါ်၌လည်း ဝေဖန်မှုများ ရှိနေသည်။ အိန္ဒိယမှ ပညာတတ် ဆာဘာရီ မီတာက နိုဘယ်စာပေဆုကြီးသည် အခြားဆုများကို အုပ်မိုးထားနိုင်သည်မှာ မှန်သော်လည်း စာပေထူးချွန် ပြောင်မြောက်မှုအတွက် စံအမှတ် မဟုတ်ဟု ပြောဆိုခဲ့ပေသည်။ ထိုသို့ ပြောဆိုဝေဖန်မှုများ ရှိနေသည့် ဆုကြီးကို စီစဉ်စေခဲ့သော ကာယကံရှင် အနေဖြင့် မည်သို့သော စိတ်စေတနာများ ထားရှိသနည်း။

သူ့ဆန္ဒ

          အဲလ်ဖရက် နိုဘယ်သည် သူ၏ နောက်ဆုံးသေတမ်းစာ၌ ပြဋ္ဌာန်း ထားသည်မှာ သူ့ငွေကြေးဖြင့် ဆုများ အစဉ်အဆက်ပေးနိုင်အောင် ဖန်တီး ပေးရမည်ဖြစ်ပြီး ထိုဆုများကို “လူ့ဘောင်ကောင်းကျိုး အကြီးမားဆုံး ဖြစ်ထွန်းစေသည့်သူများ”ကို ပေးအပ်ချီးမြှင့်ပေးရမည် ဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဆုကြီးများပေးရမည့် နယ်ပယ်များမှာ ရူပဗေဒ၊ ဓာတုဗေဒ၊ ငြိမ်းချမ်းရေး၊ဇီဝကမ္မဗေဒ သို့မဟုတ် ဆေးပညာနှင့် စာပေတို့ ဖြစ်သည်။

          နိုဘယ်သည် သူ့ဘ၀သက်တမ်းတစ်လျှောက်၌ သေတမ်းစာ အတော်များများကို ရေးသားခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးသေတမ်းစာကို သူ မကွယ်လွန်ခင် တစ်နှစ်သာသာအလို၌ ရေးသားခဲ့သည်။ သေတမ်းစာ မှန်ကန်မှု အထောက်အထား ခိုင်လုံစေရန်အတွက် ပါရီမြို့ရှိ ဆွီဒင်-နော်ဝေး ကလပ်၌ ၁၈၉၅ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ ၂၇ နေ့တွင် လက်မှတ်ရေးထိုးပေးခဲ့ သည်။ နိုဘယ်သည် သူ့ပိုင်ဆိုင်မှုအဝဝ၏ ၉၄% ကို နိုဘယ်ဆုကြီး ငါးဆု ထူထောင်ထားနိုင်ရန်အတွက် ငွေပဒေသာပင် စိုက်ထူပေးခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်တွင်ရှိသော ငွေတန်ဖိုးအရ တွက်ချက်မည်ဆိုပါက သူ လှူဒါန်းထောက်ပံ့ခဲ့သည့် ငွေပမာဏသည် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၈၆ သန်းနှင့် ညီမျှပေသည်။ 

          သူ့သေတမ်းစာကို အကောင်အထည်ဖော်ရန် နှောင့်နှေးမှုများ ရှိခဲ့ပြီး ၁၈၉၇ ခုနှစ်၊ ဧပြီလ၊ ၂၆ ရက်ကျမှ နော်ဝေးပါလီမန်က အတည်ပြု ပေးခဲ့သည်။ နိုဘယ်ဖောင်ဒေးရှင်း ဖွဲ့စည်းထူထောင်ပြီး နိုဘယ်၏ ကြွယ်ဝမှုများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ကာ ဆုများကို စီစဉ်ပေးခဲ့သည်။

          သေတမ်းစာကို အတည်ပြုပေးပြီးသည့်အခါ များမကြာခင်မှာပင် ငြိမ်ချမ်းရေးဆုအတွက် နော်ဝေ နိုဘယ်ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုနောက် ဆုချီးမြှင့်ရေးအဖွဲ့ အစည်းများ တစ်ခုပြီးတစ်ခု ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၎င်းခုနှစ် ဇွန်လ ၇ ရက်၌ Karolinska Institutet ကိုလည်းကောင်း၊ ဇွန်လ ၉ ရက်၌ Swedish Academy ကိုလည်းကောင်း၊ ဇွန်လ ၁၁ ရက်၌ Royal Swedish Academy of Sciences ကိုလည်းကောင်း ဖွဲ့ စည်းကာ တာဝန်အသီးသီး အပ်နှင်းခဲ့သည်။ ထိုနောက် နိုဘယ်ဖောင်ဒေး ရှင်းသည် နိုဘယ်ဆုများမည်သို့ရွေးချယ်ချီးမြှင့်ရမည်ဆိုသည့် လမ်းညွှန် ချက်များအပေါ် အဖွဲ့ဝင်များအကြား သဘောတူညီမှုရယူနိုင်ခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် နိုဘယ်၏ သေတမ်းစာအလိုအရ နိုဘယ် စာပေဆုချီးမြှင့်ရန်အတွက် ဆွီဒင်အကယ်ဒမီက တာဝန်ယူခဲ့ပေသည်။

ဆုချီးမြှင့်ရန် လျာထားသည့်စာရင်း လုပ်ထုံးလုပ်နည်း

          နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း ဆွီဒင်အကယ်ဒမီသည် နိုဘယ်စာပေဆု ချီးမြှင့်နိုင် ရန်အတွက် အမည်တင်သွင်းရန် တောင်းခံခြင်းများ ပြုသည်။ စာပေဆိုင် ရာ သင်ကြားမှုများပြုသည့် ကျောင်းများနှင့် စာပေဆိုင်ရာ လူ့အဖွဲ့ အစည်းများတို့၏ အဖွဲ့ဝင်များ၊ စာပေနှင့် ဘာသာစကား ပါမောက္ခများ၊ ယခင်က နိုဘယ်စာပေဆုရ စာဆိုတော်များ၊ စာရေးသူအစည်းအရုံးများ ၏ဥက္ကဋ္ဌများ အကုန်လုံးတို့သည် လျာထားသည့် အမည်စာရင်းအတွက် စာရေးသူအမည်များ အဆိုပြုခွင့် ရှိကြသည်။ သို့သော် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အဆိုပြုခွင့် မရှိချေ။

          နှစ်စဉ် အရေအတွက် ထောင်ချီသော ပန်ကြားစာများ ပေးပို့ကာ အမည်စာရင်း တောင်းခံသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် အကြောင်းပြန်စာ စုစုပေါင်း ၂၂၀ ကို လက်ခံရရှိခဲ့သည်။ ထိုအဆိုပြု လွှာများကို အကယ်ဒမီထံသို့ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ နောက်ဆုံးထား ပေးပို့ကြရပြီး နိုဘယ်ကော်မတီမှ စိစစ်ပေးသည်။ ဧပြီလ၌ စာရင်းတွင် အမည်နှစ်ဆယ်ဝန်းကျင်သာ ကျန်ရှိသည်အထိ ဆန်ခါချစိစစ်ပြီးပြီ။ မေလ၌ ဆန်ခါတင် ငါးဦး၏ အမည်စာရင်းကို ကော်မတီမှ အတည်ပြု ပေးသည်။ နောက်ထပ်လေးလအတွင်း၌ ဆန်ခါတင်ငါးဦး ရေးသားခဲ့ သည့်လက်ရာများကို ဖတ်ရှုခြင်းနှင့် သုံးသပ်ခြင်းများ ပြုကြသည်။ အောက်တိုဘာလ၌ အကယ်ဒမီအဖွဲ့ ဝင်တို့က ဆန်ခါတင် ငါးဦးကို မဲခွဲဆုံးဖြတ်ခြင်းပြုကြပြီး ထောက်ခံမဲ ထက်ဝက်ကျော်ရရှိသည့် ဆန်ခါ တင်စာရေးသူကို နိုဘယ်စာပေဆုရှင်အဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ ထူးခြားချက်တစ်ချက်မှာ လျာထားစာရင်းတွင် အနည်းဆုံး နှစ်ကြိမ် မပါဖူးလျှင် မည်သူမှ ဆုမရနိုင်ဟု သတ်မှတ်ထားခြင်း ဖြစ် သည်။ သို့ဖြစ်ရာ စာရင်းတွင် ပါဖူးပြီးသား စာရေးသူအများအပြားတို့ ပြန်ပါလာပြီး ပြန်သုံးသပ်ကြသည်။ အကယ်ဒမီသည် ဘာသာစကား ၁၃ မျိုးကို ကျွမ်းကျင်နိုင်နင်းသည်။ အကယ်၍ လျာထား စာရင်းဝင်သူ သည် မတတ်ကျွမ်းသည့် ဘာသာစကားဖြင့် ရေးသားသူ ဖြစ်နေပါက ဘာသာပြန်များ ခေါ်ယူအသုံးပြုသည်။ ထိုစာရေးသူအတွက် နမူနာများ ကို ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုထားသည့် ကျွမ်းကျင်သူတို့ကို တင်ပြခိုင်းသည်။ အခြားအခြင်းအရာတို့သည် အခြားနိုဘယ်ဆုများနှင့် အတူတူပင် ဖြစ် သည်။

ဆုငွေတော်

          နိုဘယ်စာပေဆုရှင် စာဆိုတော်ကို ရွှေတံဆိပ်တစ်ခု ချီးမြှင့်သည်။ ဂုဏ်ပြုလွှာတစ်စောင်ပေးအပ်သည်။ ငွေသားလည်း ချီးမြှင့်သည်။ ပေးအပ်သည့် ငွေသားပမာဏသည် နိုဘယ်ဖောင်ဒေးရှင်း၏ ၎င်းဆု ချီးမြှင့်သည့်နှစ်တွင် ရရှိသည့် ဝင်ငွေအပေါ် မူတည်သည်။ အကယ်၍ နိုဘယ်စာပေဆုကို တစ်ဦးထက်ပိုပြီး ချီးမြှင့်ပါက ဆုကြေးကို အညီအမျှ ခွဲဝေပေးသည်။ သို့သော် သုံးဦးကို ချီးမြှင့်သောအခါ၌ ထက်ဝက်ကို တစ်ဦးအား ချီးမြှင့်ပြီး ကျန်သည့်ထက်ဝက်ကို တစ်ဝက်စီဝက်ကာ နှစ်ပုံပုံပြီး ကျန်သည့်သူနှစ်ဦးအား တစ်ပုံစီ အသီးသီး ချီးမြှင့်ခြင်းမျိုး လည်းရမည်ဖြစ်သည်။ ပူးတွဲဆုရှင်အဖြစ် နှစ်ဦးနှင့်အထက်ကို ချီးမြှင့်ပါ က ထိုသူတို့အကြား ငွေသားပမာဏကိုခွဲဝေပေးအပ်သည်။  

            နိုဘယ်ဆုအတွက်ငွေသားပမာဏသည်ဆုကိုစတင်ချီးမြင့်ကတည်းကစ၍နိုဘယ်ဖောင်ဒေးရှင်း၏ ဝင်ငွေအနည်းအများအရ အတက် အကျရှိနေခဲ့ပေသည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၁ သိန်း ခန့်ရှိခဲ့ပြီး ရှေးယခင်နှစ်များထက် အဦးဆုံးအကြိမ်အဖြစ် လျော့နည်းခဲ့ ခြင်းဖြစ်သည်။ ၂၀၁၁ခုနှစ်၌ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၂၃ သိန်းကျော် ရှိခဲ့ရာမှ သိသိသာသာ လျော့နည်းသွားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အများဆုံးအနေ ဖြင့် ၂၀၀၁ ခုနှစ်က အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၁၆ သိန်း ရှိခဲ့သည်။ ထိုသို့ အတက်အကျများရှိနေသော်လည်း ကမ္ဘာပေါ်တွင် ချီးမြှင့်လျက်ရှိသည့် စာပေဆုများတွင် ငွေသားပမာဏာ အများဆုံးဖြစ်သည့်အပြင် အခြားဆု အားလုံးထက် အပြတ်အသတ် ပိုများသည့် ပမာဏဖြစ်သည်။

နိုဘယ်ဆုတံဆိပ်များ

          နိုဘယ်ဆုတံဆိပ်များကို ဆွီဒင်နှင့် နော်ဝေးနိုင်ငံတို့တွင် သွန်းလုပ် ခဲ့ကြသည်မှာ ၁၉၀၂ ခုနှစ်ကတည်းက ဖြစ်သည်။ နိုဘယ်ဖောင်ဒေးရှင်း ၏ မှတ်ပုံတင်အမှတ်တံဆိပ်ကို အသုံးပြုထားသည်။ ဆု၏ ရှေ့မျက်နှာ စာဘက်တွင် အဲလ်ဖရက်နိုဘယ်၏ ဝဲဘက်မှ မြင်ရပုံကို ဖော်ပြပေးထား သည်။ နိုဘယ်ဓာတုဗေဒဆု၊ နိုဘယ်ရူပဗေဒဆု၊ နိုဘယ်စာပေဆုနှင့် နိုဘယ် ဇီဝကမ္မဗေဒ သို့မဟုတ် ဆေးပညာဆုတို့အတွက် ဆုတံဆိပ် အသီးသီးတို့မှာ အကုန်လုံး အတူတူပင်ဖြစ်သည်။ အဲလ်ဖရက်နိုဘယ် ၏ ဝဲဘက်မှ မြင်ရပုံနှင့်အတူ သူ၏ မွေးနှစ်နှင့် ကွယ်လွန်နှစ် (၁၈၃၃၁၈၉၆)တို့ကို ဖော်ပြပေးထားသည်။ နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုနှင့် နိုဘယ် စီးပွားရေးဆုတို့အတွက် ဆုတံဆိပ်အသီးသီးတို့တွင် အဲလ်ဖရက်နိုဘယ် ၏ပုံကို ဖော်ပြထားသော်လည်း ဒီဇိုင်းအနည်းငယ် ကွဲသည်။

          ဆုတံဆိပ်၏ကျောဘက်သည် ဆုရှင် ရွေးချယ်ပေးသည့် အဖွဲ့ အစည်းအရ ကွဲပြားမည်ဖြစ်သည်။ ဓာတုဗေဒနှင့် ရူပဗေဒတို့အတွက် နိုဘယ်ဆုတံဆိပ်ကျောဘက်သည် ဒီဇိုင်းတစ်ခုတည်းကို အတူတူ သုံးစွဲ