မင်းယုဝေ - စာလောကလူလောက

          ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း နှစ်ထောင်ခန့်မှစ၍ အီဂျစ် ပြည်နှင့် တရုတ်ပြည်တို့၌ စာပေအရေးအသား စတင်ပေါ်ပေါက်ကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် မြန်မာစာပေ အရေးအသား ကို ပုဂံခေတ် ၁၁ ရာစု၌ အစပြုခဲ့သည်ဟု ဆိုကြသည်။

          မြန်မာစာပေကို ခြုံ၍ကြည့်ပါက ၁။ ကျောက်စာ ၂။ ပေ၊ ပုရပိုက် စာ ၃။ ပုံနှိပ်စာဟူ၍ သုံးမျိုးတွေ့နိုင်သည်။ ယင်းတို့တွင် ကျောက်စာကို ပုဂံခေတ်၌ တွေ့ရသည်။ ပေ၊ ပုရပိုက်စာတို့ကို အင်းဝခေတ်မှ ကုန်းဘောင်ခေတ်အထိ တွေ့ ရသည်။ ပုံနှိပ်စာတို့ကို အောက်မြန်မာပြည် ဗြိတိသျှသိမ်းပြီးချိန် ဗြိတိသျှခေတ်မှ ယနေ့အထိ တွေ့ရသည်။

          တွေ့ရှိရသမျှသော မြန်မာကျောက်စာများအထဲတွင် မြစေတီ ကျောက်စာခေါ် ဂူပြောက်ကြီးကျောက်စာသည် အစောဆုံးဖြစ်သည်။ ယင်းကို ခရစ်နှစ် ၁၁၁၂ ခုတွင် ပုဂံ ကျန်စစ်သားမင်း၏သားတော် ရာဇကုမာရမင်းသားက ရေးထိုးသည်။ မြန်မာဘာသာဖြင့်သာမက မွန်၊ပျူ၊ ပါဠိဘာသာများဖြင့်လည်း ရေးထိုးထားသည်။ ရာဇကုမာရသည် ဘုရားတည် ကုသိုလ်ပြုရာတွင် နောင်လာနောက်သားတို့ သူ၏ ဒါန ကုသိုလ်ကို သတိရစေရန်လည်းကောင်း၊ သူလှူခဲ့သော ဝတ္ထုကံမြေ နယ်နိမိတ်ကို သိစေရန်လည်းကောင်း ထိုကျောက်စာကို ရေးထိုးခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုကျောက်စာကို ဆန်းစစ်ကြည့်ပါက ကဏ္ဍ ၄ ခုပါဝင်သည် ကို မြင်နိုင်သည်။ ယင်းတို့မှာ ၁။ ဒါနပြုသောခုနှစ် ၂။ ဒါနပြုသော အကြောင်းရင်း ၃။ အလှူဝတ္ထုစာရင်း ၄။ ဆုတောင်းစာ၊ ကျိန်စာတို့ ဖြစ်သည်။ ယင်းတို့ကို စကားပြေဖြင့် ရေးထားသည်။ အရေးအသားမှာ ရိုးရိုးနှင့် ဣန္ဒြေရသည်။ အချို့ ဝါကျအစီအစဉ်မှာ ပါဠိနွယ်သည်။ အချို့ ဝေါဟာရစကားလုံးများမှာ ပါဠိ၊ သက္ကတ၊ မွန် မွေးစားစကားလုံး များ ဖြစ်သည်။ စာလုံးပေါင်း ရှေးဆန်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် ပုဂံ ခေတ် ကျောက်စာများမှာ ဤသဘောမျိုး ရေးထိုးထားသည်ကို တွေ့ရ သည်။ ဤသဘောမျိုး ရေးထိုးထားသော ကျောက်စာမျိုး မြန်မာနိုင်ငံ တွင် တစ်ထောင်နီးပါးခန့် ရှိသည်ဟု အဆိုရှိသည်။

          ပုဂံခေတ် ပျက်သုဉ်းပြီးနောက် အင်းဝခေတ် (၁၃၆၄-၁၅၅၅) ပေါ်ထွန်းလာသည်။ အင်းဝခေတ်၌ ပေ၊ ပုရပိုက်ပေါ်တွင် စာပေရေး သားမှု ခေတ်စားသည်။ တစ်ဖန် စကားပြေထက် ကဗျာလင်္ကာကို ဦးစား ပေး ဖွဲ့ဆိုလာသည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုခေတ် စာပေပညာရှင်တို့သည် ဗုဒ္ဓစာပေကို လေ့လာကြပြီးလျှင် လူသတ္တဝါတို့သည် ပစ္စုပ္ပန် သံသရာ အတွက် မည်သို့ ကျင့်သင့်၊ ကြံသင့်သည်တို့၌ စိတ်ဝင်စား၍ ဇာတက နိပါတ်များနှင့် ဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်းများကို အမှီပြုကာ ကဗျာဖွဲ့ဆိုကြသည်။ ရှင်မဟာရဋ္ဌသာရ၏ စတုဓမ္မသာရ ကိုးခန်းပျို့၊ ရှင်မဟာသီလဝံသ၏ ပါရမီတော်ခန်းပျို့၊ ရှင်အဂ္ဂသမာဓိ၏ နေမိဘုံခန်းပျို့ စသည်တို့သည် အထူးထင်ရှားသည်။ ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်တော်ကို အာရုံပြုလျက် ရေ၊ မြေ၊တော၊ တောင်၏ တင့်တယ်ဟန်ကို ဖွဲ့ဆိုသော ရှင်ဥတ္တမကျော်၏ တောလားရတုသည်လည်း အထူးထင်ရှားသည်။ ထိုခေတ်တွင် မြန်မာ စာပေ လေ့လာပြုစုမှုသည် အားကောင်းခဲ့သည်။ မြန်မာတို့၏ လေးလုံး စပ် ကာရန်အသုံးသည် နာပျော်ဖွယ်သော သုတိနှင့် ပြည့်စုံသည့်အဆင့် သို့ ရောက်ခဲ့ပေသည်။

          ထိုနောက် တောင်ငူခေတ်နှင့် ညောင်ရမ်းခေတ် (၁၅၁၅-၁၇၅၂) သို့ ရောက်လာသည်။ ထိုခေတ်တွင် စစ်ချီ၍ ပူဆွေးရခြင်း၊ စစ်အောင် ၍ ပျော်ရွှင်ရခြင်း၊ ဘုရင့်ဘုန်းတော်ကို ချီးကျူးခြင်း၊ ယောက်ျားမိန်းမ တို့ မေတ္တာသက်ဝင်၍ လွမ်းဆွတ်ပူဆွေးခြင်း စသည်တို့ကို အသားပေး ဖွဲ့ဆိုသည့် ကဗျာများ ခေတ်စားသည်။ နဝဒေး၊ နတ်ရှင်နောင်တို့၏ စစ်ချီဘွဲ့၊ ဘုန်းတော်ဘွဲ့၊ မယ်ဘွဲ့၊ မောင်ဘွဲ့၊ ဘုရားတိုင် ဘွဲ့ရတုများ၊ ရှင်သူရဲနှင့် လှော်ကား ၃ ထောင်မှူးတို့၏ ဧချင်းများသည် ထိုခေတ်၏ ထင်ရှားသော ကဗျာများဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်၌ ထူးခြားသည်မှာ အလုပ် သမား၊ လယ်သမားတို့၏ဘဝကို ဖော်ကျူးသော ဝန်ကြီးပဒေသရာဇာ ၏ တျာချင်းများ ပေါ်ထွန်းလာခြင်း ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ကျေးတောနေတို့ ၏ ခံစားချက်၊ ကျေးတောနေတို့၏ ဘဝကို ဖော်ကျူးသည့် အိုင်ချင်းများ လည်း ပေါ်ထွန်းလာသည်။ ထိုမှတစ်ပါး မွန်ဝန်ကြီး ဗညားဒလ၏ “ရာဇာဓိရာဇ် အရေးတော်ပုံကျမ်း” နှင့် ဦးကုလား၏ “မဟာရာဇဝင် ကျမ်း”တို့လည်း ပေါ်ထွက်လာသည်။ ယင်းတို့သည် စကားပြေ အရေး အသားအရာ၌ ကျစ်လျစ်သိပ်သည်း ရှင်းလင်း၍ မြန်မာစကားပြေ လောက၌ စံတင်ထိုက်သောကျမ်းများ ဖြစ်ပေသည်။

          ထို့နောက် ကုန်းဘောင်ခေတ်(၁၇၅၂-၁၈၈၅)သို့ ရောက်ခဲ့ပြန် သည်။ ပုဂံခေတ်၌ စခဲ့သော ပါဠိကျမ်းဂန် လေ့လာမှုသည်လည်းကောင်း၊ အင်းဝခေတ်၌ စခဲ့သော မြန်မာစာပေ လေ့လာပြုစုမှုသည်လည်းကောင်း  ဤ ခေတ်၌ အနည်ထိုင်တော့သည်။ အဆီအနှစ် စုတော့သည်။ ထိုခေတ် ပညာရှင်တို့သည် ဘိုးဘေးဘီဘင် အစဉ်အဆက် လေ့လာပြုစုခဲ့သော စာပေကျမ်းဂန်တို့ကို မနေမနား လေ့လာဆည်းပူးကြသည်။ ပျက်ယွင်း သည်တို့ကို ဖာထေးပြုပြင်ကြသည်။ တိမ်မြုပ်သည်တို့ကို ဖော်ထုတ် ကြသည်။ သာသနာပြုဆရာတော် အမှူးပြုသော ပညာရှင်တို့သည် ပိဋကတ်တော်ကို တည်းဖြတ်၍ ကျောက်ထက်အက္ခရာတင်ကြသည်။ ဓမ္မသတ်ကျမ်း၊ ဆေးကျမ်း၊ ဗေဒင်ကျမ်း၊ ရာဇဝင်ကျမ်း စသည်တို့ကို လည်း တည်းဖြတ်သုတ်သင်ကြသည်။ ပိဋကတ်ကျမ်းစာ၊ လောကီကျမ်း စာ၊ ပျို့လင်္ကာ၊ သမိုင်း စသည်တို့ကို စုဆောင်း၍ မှတ်တမ်းစာရင်းတင် ကြသည်။ ဤသို့ ဘိုးဘေးများ၏ အမွေအနှစ်ဖြစ်သော စာဟောင်း ပေဟောင်းတို့ကို ထိန်းသိမ်းရင်း တစ်ဖက်ကလည်း စာပေသစ်များကို ပြုစုကြသည်။ ဝေါဟာရလိနတ္ထဒီပနီကျမ်း၊ ဝေါဟာရတ္ထပကာသနီကျမ်း၊ ပေါရာဏကထာ ဋီကာကျမ်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်း ခွဲထားကျမ်း စသည့် စာပေအတွက် အဖိုးတန်သော စာပေစကားဆိုင်ရာ ကျမ်းများကို ပြုစု ကြသည်။ ယောမင်းကြီး ဦးဘိုးလှိုင် ဦးဆောင်သော ခေတ်မီပညာရှင် တစ်စုကလည်း အနောက်တိုင်း ဝိဇ္ဇာ-သိပ္ပံကျမ်းများကို ကြိုးပမ်း မြန်မာ ပြန်ဆိုကြသည်။ ပျို့လင်္ကာဆရာတို့သည် ဆန်းသစ်သော ကဗျာများကို မဖွဲ့ဆိုနိုင်စေကာမူ အစဉ်အလာမပျက် ရှေးရိုးကဗျာမျိုးကို ဆက်လက် ဖွဲ့ဆိုကြသည်။ ထူးခြားချက်မှာ လေးချိုး၊ တေးထပ်၊ ဘောလယ်၊ သံချို၊ လွမ်းချင်း စသော ကဗျာတိုကလေးများ ပေါ်ထွက်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုမှတစ်ပါး ဝတ္ထု၊ ပြဇာတ်၊ မေတ္တာစာ စသည်တို့လည်း အတော်များများ ပေါ်ထွက်လာသည်။ ဦးပုည၏ ၀တ္ထုများ၊ မေတ္တာစာများ၊ ဦးကြင်ဥ၏ ပြဇာတ်များသည် ထူးခြားသည်။ ထိုခေတ် စာပေခေါင်းဆောင်များထဲ တွင် မုံရွေးဆရာတော်၊ သျှင်ဥက္ကံသမာလာ၊ ဒုတိယ ကျော်အောင်စံထား/ဆရာတော်၊ စိန္တကျော်သူ ဦးသြ၊ တွင်းသင်းမင်းကြီး၊ မြဝတီမင်းကြီး၊ ဦးဘိုးလှိုင်၊ ဦးကြင်ဥ၊ လှိုင်ထိပ်ခေါင်တင်၊ ဦးပုည၊ ကင်းဝန်မင်းကြီး စသူတို့သည် ထိပ်တန်းက ပါဝင်ပေသည်။

          ထိုခေတ် ၁၈၆၉ ခုနှစ်၌ မင်းတုန်းမင်းကြီးသည် ရတနာပုံ နေပြည် တော် ရွှေနန်းတော် မြောက်ဥယျာဉ်၌ စာပုံနှိပ်စက်ကို တည်ထောင်လိုက် သည်။ ပေမူ၊ ပုရပိုက်မူ၊ ဘဝ၌သာ ရှိနေသော မြန်မာစာပေကျမ်းဂန် တို့ကို ပုံနှိပ်စာအုပ်အဖြစ်သို့ရောက်ရန် စတင်ကြိုးပမ်းလေသည်။ ၁၈၇၄ ခုတွင် ရတနာပုံသတင်းစာကို စတင်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။

          ယင်းသို့ မြန်မာစာပေ အခြေအမြစ်ကို အုတ်မြစ်ချတော့မည်ဟူ၍ အရှိန်ယူဆဲတွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် အင်္ဂလိပ်နယ်ချဲ့ လက်အောက်သို့ ရောက်ခဲ့ရလေသည်။ မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု မြန်မာ့ပညာရပ်များနှင့်အတူ မြန်မာစာပေသည်လည်း မှေးမှိန်ညှိုးနွမ်းခဲ့ရလေသည်။

          ထိုအတွင်း အောက်မြန်မာနိုင်ငံ၌ စာပုံနှိပ်တိုက်များ ခေတ်စားလာ သည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံ၌ ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင်မှ စာပုံနှိပ်စက်ကို တည်ထောင်နိုင်သော်လည်း အောက်မြန်မာနိုင်ငံတွင်မူ ၁၈၁၆ ခုတွင် စတင် တည်ထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုပုံနှိပ်စက်များသည် ပွဲများ၌ သီဆိုကြရန် ဇာတ်စကားများ၊ တေးသီချင်းများပါသော ဇာတ်စာအုပ်များကို ရိုက်နှိပ် ထုတ်ဝေကြသည်။ ထိုသို့ ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေနိုင်ရန်လည်း အထက်သား ဇာတ်ဆရာ၊ အောက်သား ဇာတ်ဆရာများသည် ရန်ကုန်၌ စုဝေးကာ ဇာတ်စာအုပ်များကို ရေးသားကြသည်။ ယင်းသို့ ရေးသားထုတ်ဝေကြ သည်မှာ ဇာတ်စာအုပ်ပေါင်း တစ်ရာကျော်၊ နှစ်ရာခန့်ရှိသည်ဟု ဆို သည်။ ဤဇာတ်စာအုပ်များအပြင် ရှေးစာဟောင်း ပေဟောင်းအချို့ကို လည်း ပုံနှိပ်တိုက်များက ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေကြသည်။ ဤတွင် နယ်ချဲ့ ဒဏ်ကြောင့် မှေးမှိန်ညှိုးနွမ်းနေသော မြန်မာစာပေသည် ပြန်လည်ခေါင်းထောင်ရန် လူးလွန့်လှုပ်ရှားလာသည်။ ရှေးအခါက ဘုန်းတော်ကြီး ကျောင်းနှင့် ဘုရင့်နန်းတွင်း၌သာ ကိန်းအောင်းနေသော ပေစာများ(ဝါ) စာပေသည် ပုံနှိပ်လုပ်ငန်းကြောင့် လူအများဆိုင်ရာ ကျေးရွာများအထိ ပျံ့နှံ့လာသည်။ လူနည်းစုဆိုင်ရာ စာပေအသွင်မှ လူများစုဆိုင်ရာ စာ ပေအသွင်သို့ ပြောင်းလာသည်။

          ထိုနောက် ပြဇာတ်များ ခေတ်စားပြီး ရိုးအီလာသောအခါ ကာလ ပေါ်ဝတ္ထုများ ပေါ်ထွန်းလာသည်။ ပထမဦးဆုံးသော ကာလပေါ်ဝတ္ထု သည် ဂျိန်းလှကျော်ရေးသော “မောင်ရင်မောင် မမယ်မ”ဝတ္ထုဖြစ်သည်။ ထိုဝတ္ထုသည် ပြင်သစ်စာရေးဆရာကြီး ဒူးမားရေးသော မွန်တီကရစ်စ တို နယ်စားကြီး (The Count of Monte Cristo)ဝတ္ထု တစ်စိတ်တစ် ပိုင်းကို ဆီလျော်အောင် မြန်မာပြန်ဆိုသော ဝတ္ထုဖြစ်သည်။ ယင်းဝတ္ထု နောက် ဦးကြီး၏ ချဉ်ပေါင်ရွက်သည် မောင်မှိုင်းဝတ္ထု၊ ဦးဘသင်၏ မောင်တာနောဝတ္ထု၊ ဦးလတ်၏ ရွှေပြည်စိုးဝတ္ထု၊ စပယ်ပင်ဝတ္ထု၊ မစ္စတာ မောင်မှိုင်း(သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်း)၏ မှာတော်ပုံဝတ္ထု စသည်တို့ ပေါ် ထွက်လာသည်။ ထိုဝတ္ထုများထဲ၌ ဘဝပတ်ဝန်းကျင်ရှိ လောကအဖြစ် အပျက်၊ လူ့ကိစ္စ၊ လူ့အမူအရာတို့ကို ပေါင်းစပ်သိမ်းကျုံးဖွဲ့တတ်သော လူ့သဘာဝအဖွဲ့တို့ ပါဝင်စ ပြုလာသည်။

          ၁၉၂၀ ပြည့်နှစ် ပထမကျောင်းသားသပိတ် အရေးတော်ပုံကြီး ပေါ်ပေါက်လာသောအခါတွင် မြန်မာစာပေသည် တစ်ဆင့်တိုးတက်လာ သည်။ ကဗျာလင်္ကာ လိုက်စားမှုသည် ကျယ်ပြန့်လာသည်။ ပညာ အလင်း၊ သူရိယ၊ မြန်မာ့အလင်း စသော သတင်းစာများနှင့် ဒဂုန်မဂ္ဂဇင်း စသော မဂ္ဂဇင်းဂျာနယ်များတွင် ကဗျာများ အများအပြား ပေါ်ထွက် လာသည်။ သို့ရာတွင် အကြောင်းအရာအနေဖြင့် မယ်ဘွဲ့၊ မောင်ဘွဲ့၊ အလွမ်းဘွဲ့၊ အလှဘွဲ့၊ သံဝေဂဘွဲ့ တို့က အလေးသာနေသဖြင့် အားရစဖွယ်ကား မကောင်းလှသေးပေ။ တစ်နည်းအားဖြင့် မန္တလေးခေတ်၏ ကဗျာမျိုးသာ ဖြစ်နေသေးသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ သို့ရာတွင် မစ္စတာမောင်မှိုင်းသည် ထူးခြားသော ကဗျာများကို ဖွဲ့ဆိုလာသည်။ ထိုကဗျာ များကား မယ်ဘွဲ့၊ မောင်ဘွဲ့၊ အလွမ်းဘွဲ့၊ အလှဘွဲ့၊ သံဝေဂဘွဲ့ တို့ မဟုတ်မူဘဲ ဇာတိသွေးဇာတိမာန်ကို တက်ကြွစေသော ကဗျာများဖြစ်ပေ သည်။

          ထိုနောက် မြန်မာတို့၏ လွတ်လပ်ရေးကြိုးပမ်းမှုနှင့် နိုင်ငံခြား စာပေ လေ့လာမှုတို့ ကျယ်ပြန့်လာကာ ရွှေဥဒေါင်း၊ ပီမိုးနင်း၊ လယ်တီ ပဏ္ဍိတ ဦးမောင်ကြီး၊ ဇေယျ၊ မဟာဆွေ၊ ဒဂုန်ခင်ခင်လေး၊ ဦးဖိုးကျား၊ ညာဏ၊ သခင်ဘသောင်း စသော စာရေးဆရာများ ပေါ်ထွန်းလာသည်။ တက္ကသိုလ်မှလည်း သိပ္ပံမောင်ဝ၊ ဇော်ဂျီ၊ မင်းသုဝဏ်၊ မောင်ထင်၊ တက်ဘုန်းကြီးသိန်းဖေ (သိန်းဖေမြင့်)၊ တက်တိုး၊ ဒဂုန်တာရာ စသော စာရေးဆရာများ ပေါ်ထွန်းလာသည်။ ထိုစာရေးဆရာများသည် ဝတ္ထု ရှည်၊ ဝတ္ထုတို၊ ပြဇာတ်၊ ဆောင်းပါး၊ စာတမ်း၊ ကဗျာများကို အင်နှင့် အားနှင့်ချီ၍ ရေးဖွဲ့ လာကြသည်။ ကဗျာထက် စကားပြေဖြစ်သော ဝတ္ထု ရှည်၊ ဝတ္ထုတို၊ ပြဇာတ်၊ ဆောင်းပါး၊ စာတမ်း စသည်တို့က ပိုမိုအင်အားကောင်းလာသည်။ ရေးဖွဲ့သော အကြောင်းအရာဘက်တွင် ဘဝပတ်ဝန်း ကျင်ရှိ လောကအဖြစ်အပျက်၊ လူ့ကိစ္စ၊ လူ့အမူအရာတို့ကို ပေါင်းစပ်သိမ်း ကျုံး ဖွဲ့တတ်သော လူ့သဘာဝအဖွဲ့ ကို ဦးစားပေးသည်။ လွတ်လပ်ရေး စိတ်ဓာတ်နှင့် အမျိုးချစ်စိတ်၊ နိုင်ငံချစ်စိတ်ကို လှုံ့ဆော်သော အကြောင်း အချက်တို့ကို ဦးစားပေးသည်။ စကားပြေ အရေးအသား ပုံသဏ္ဌာန်ကို ကြည့်လျှင် မန္တလေးခေတ်နှင့် မန္တလေးခေတ်နောက်ပိုင်း၌ ခေတ်စားသော လင်္ကာစကားပြေ နှစ်ထွေရောသော အရေးအသားမျိုး၊ ကာရန်အချိတ် ဆက်ပါသော အရေးအသားမျိုး မဟုတ်တော့၊ ရိုးရိုးရှင်းရှင်း လွယ်လွယ်နှင့် လူအများ နားလည်လွယ်သည့် အရေးအသား ပုံသဏ္ဌာန်မျိုးကို ရေးသားလာကြသည်။

          ကဗျာဘက်တွင်လည်း ဇော်ဂျီနှင့် မင်းသုဝဏ်တို့ ဦးဆောင်ကာ ခေတ်စမ်းကဗျာများကို ဖွဲ့ဆိုလာကြသည်။ ခေတ်စမ်းကဗျာသည် အကြောင်းအရာသဘော၌လည်းကောင်း၊ ပုံသဏ္ဌာန်သဘော၌လည်းကောင်း၊ ရှေးရိုး မြန်မာကဗျာလမ်းဟောင်းမှ ခွဲထွက်ခဲ့သော ကဗျာသစ်ဖြစ် သည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် ဘဝပတ်ဝန်းကျင်ရှိ လောကအဖြစ်အပျက်၊ လူ့ကိစ္စ၊ လူ့အမူအရာတို့နှင့် ထိတွေ့ခြင်းရှိ၍ ခံစားမှုရှိရာမှ သိလာသော အသိတို့ကို စကားရှင်းရှင်း၊ လွယ်လွယ်၊ တိုတိုတုတ်တုတ်ဖြင့် ဖွဲ့ဆိုသော ကဗျာမျိုးဖြစ်သည်ဟု ဆိုရပေမည်။

          ဤကား ၁၁၁၂ ခု၊ ပုဂံခေတ်မှ ၁၉၄ဝ ပြည့်နှစ် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် မတိုင်မီ ခေတ်အထိ မြန်မာစာပေ အဆင့်ဆင့် ပြောင်းလဲလာပုံ သမိုင်း အကျဉ်းချုပ်ပင် ဖြစ်ပေသည်။

ဒို့ကျောင်းသား၊ ၁၉၆၉။

ကျမ်းကိုး။ ။ မြန်မာစာပေသမိုင်း (ဦးဖေမောင်တင်)၊ စာပေလောက (ဇော်ဂျီ၊ မင်းသုဝဏ်) ပုဂံကျောက်စာလက်ရွေးစင် (ပါမောက္ခ ဦးအေးမောင်)၊ မြန်မာစာပေနှင့် အနောက်နိုင်ငံ အပိုင်း ၁၊ ၂၊ ၃၊ ၄၊ ၅၊ ၆၊ (ဒေါက်တာလှဖေ)၊ ဆရာလွန်း အတ္ထုပ္ပတ္တိ(သိန်းဖေမြင့်)၊ မြန်မာ့မျက်ပွင့် (ဇေယျ)၊ ရသစာပေအဖွင့်(ဇော်ဂျီ)၊ ရသစာပေနိဒါန်း(ဇော်ဂျီ)၊ သခင် ကိုယ်တော်မှိုင်း ဋီကာ(ဇော်ဂျီ)၊ ပန်းနှင့်ပင်စည်(မင်းသုဝဏ်)၊ မြန်မာစာ မြန်မာမှု(မင်းသုဝဏ်)၊ မြန်မာစာမိတ်ဖွဲ့ ပ၊ ဒု(တိုက်စိုး၊ မင်းယုဝေ) စာဆိုနှင့် သုတေသီ(တိုက်စိုး၊ မင်းယုဝေ)။