ပါရဂူ - သိဒ္ဓတ္ထ

                                                                       “ သိဒ္ဓတ္ထ " အကြောင်း

           " သိဒ္ဓတ္ထ ” ကိုရေးသော ဟာမန်ဟက်၏ ဘဝကို လေ့လာကြည့်သည့် အခါ ပထမကမ္ဘာစစ်နောက်ပိုင်းကျမှ သိသိသာသာ တိုးတက်ပြောင်းလဲ လာသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဟက်ကိုယ်တိုင်က သူ၏ မှန်းဆရေးသော အတ္ထုပ္ပတ္တိ၌ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်သည် သူ့ကို ဒုတိယအကြိမ် အပြောင်းအလဲ ဖြစ်စေခဲ့သည်ဟု ရေးသားထားသည်။ (အသက်ဆယ့်သုံးနှစ်အရွယ်၌ စာရေးဆရာ လုပ်မည်ဟု ပထအကြိမ် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ဖူးသည်။) ကမ္ဘာစစ် ဖြစ်လာသောအခါ ဟက်သည်ယခင်က သူနှင့်လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်လာ ခဲ့သည့် ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် အတိုက်အခံ ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၁၄ ခုနှစ်အထိ မည်မည်ရရ မဟုတ်သေးပေ။ ‘မာ့ဇ်” စာစောင်၏ အယ်ဒီတာအဖြစ်နှင့် ဝေဖန်ရေးကိုမူ စတင်ရေးသားနေလေပြီ။ သို့ရာတွင် ထိုအချိန်က သူ၏ ဝေဖန်ရေးသည် အစိုးရဝါဒကို ဦးတည်ချက်ထားခြင်းမျိုး မဟုတ်ဘဲ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးလောက်ကိုသာ အာရုံထားသည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်သည် ယင်းအခြေအနေကို တစ်မျိုးတစ်ဖုံပြောင်းလဲ စေခဲ့သည်။ ဟက်သည် ၁၉၁၂ ခုနှစ်ကစပြီး ဆွစ်ဇာလန်၌ နေထိုင်ခဲ့သော် လည်း သူ့ကိုယ်ကိုသူ ဂျာမန်တစ်ယောက်ဟုသာ သဘောထားသည်။ (အမှန်မှာ ၁၉၂၃ ခုနှစ်ကျမှ ဆွစ်ဇာလန် နိုင်ငံသားအဖြစ် ခံယူလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။) ဟက်သည် မဆွက ဂျာမန်နိုင်ငံသားဖြစ်သော်လည်း ၁၉၂၃ ခုနှစ်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသားအဖြစ် ခံယူသည်။ (ကျွန်တော်၏ သိဒ္ဓတ္ထ ဝတ္ထု မြန်မာပြန် ထွက်လာသောအခါ ဗန်ကောက်ရှိ ဆွစ်ဇ်သံရုံးက ဟက်သည် သူတို့နိုင်ငံသားဖြစ်၍ ဟက်၏ သိဒ္ဓတ္ထ မြန်မာပြန်ကို ဆွစ်ဇ် အမျိုးသားပြတိုက်တွင် ထားလိုသောကြောင့် တစ်အုပ်တင်ပို့ပေးရန် မေတ္တာ ရပ်ခံခဲ့ဖူးသည်။ ထို့ကြောင့် သူနှင့် သူ့ဂျာမန် စာဖတ်ပရိသတ်၏ အကြား တွင် နားလည်မှုရှိသည်၊ စည်းလုံးညီညွတ်မှုရှိသည်ဟုပင် အထင်ရှိခဲ့ သည်။ သို့ရာတွင် ၁၉၁၄ နှင့် ၁၉၁၅ ခုနှစ်တွင်ရေးသားသော သူ၏ ငြိမ်းချမ်းရေးဆောင်းပါးများကို သူ့ဂျာမန်စာဖတ်ပရိသတ်က ပြင်းပြင်း ထန်ထန် ဆန့်ကျင်သည်ကို တွေ့ရသောအခါ သူ့အယူအဆ တက်တက်စင် လွဲနေကြောင်း သိရှိရလေ၏။ သူ့မဂ္ဂဇင်းကို လပေး နှစ်ပေး နှင့် ကြည့်သူ များသည် ရပ်ပစ်လိုက်ကြသည်။ စာအုပ်ထုတ်ဝေသူများကလည်း သူ့ စာအုပ်များကို မထုတ်ဝေကြတော့ပေ။ ဂျာမန်သတင်းစာများက သူ့ကို သစ္စာဖောက်ဟု သမုတ်ကြလေ၏။

ဂျာမန်အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်း ပုဂ္ဂိုလ်များက သူ့ကိုလျစ်လျူရှု ထားကြ သော်လည်း ဟက်သည် မိမိ၏ နိုင်ငံဟုပင် ယူဆထားသည့် ဂျာမန်နိုင်ငံ အတွက် စွမ်းနိုင်သမျှ အကျိုးပြုရန် ကြိုးစားခဲ့လေသည်။ သူ၏ ဆောင်းပါး တစ်ပုဒ်၌ “ကျွန်ုပ်သည် ဂျာမန်လူမျိုးတစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ ကျွန်ုပ်သည် ဂျာမန်ပြည်ကို လိုလားသည်” ဟုရေးသားခဲ့သည်။ သတင်းစာများနှင့် စာစောင်များ၌ လူအချင်းချင်း နားလည်ကြရန်၊ ကရုဏာစိတ် ရှိကြရန်ဆောင်းပါးများကို ဆက်ခါဆက်ခါ ရေးသားခဲ့သည်။ ဘာန်း၌ ရှိသော ဂျာမန်ကောင်စစ်ဝန်ရုံးတွင် ဝင်ရောက်အလုပ်လုပ်ပြီး ဆွစ်ဇာလန်နှင့် အခြား နေရာများတွင်ရှိသည့် စစ်သုံ့ပန်းများအတွက် အကျိုးဆောင်အလုပ်များကို လုပ်ကိုင်သည်။ စစ်သုံ့ပန်းများအတွက် စာစောင်များ ထုတ်ဝေသည်။

သို့ရာတွင် ၁၉၁၆ ခုနှစ်၌ သူ၏ ကိုယ်ရေးပြဿနာများ ဆက် ဆက်ခါ ပေါ်လာခဲ့သည်။ ပထမတွင် သူ၏ဖခင်ကွယ်လွန်သည်။ သူ့ညီ အသည်းအသန် ဖြစ်လာသည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် သူ၏ဇနီး စိတ္တဇ ဆေးရုံတင်ရသည်။ ယင်းပြဿနာ အထွေထွေနှင့် စစ်အခြေအနေကြောင့် ဟက်သည်ပင် စိတ်ထိခိုက်ပြီး စိတ်ရောဂါ ဖြစ်လာသည်။ သူ၏ စိတ်ရောဂါ ကို ဆရာဝန်များနှင့် ကုရသည်။ ယင်းအချိန်ကာလသည် ဟက်၏ ဘဝအကွေ့ပင် ဖြစ်သည်။

စိတ်ရောဂါကုသသောအခါ ဟက်သည် စိတ်နှင့်ပတ်သက်သော အသိအမြင်သစ်များ ပေါ်လာသည်။ မိမိဘဝနှင့် မိမိ၏ ယုံကြည်ချက်များ ကို ပြန်လည်ဆန်းစစ်ကြည့်လာသည်။ ဂဃနဏ ဆန်းစစ်ကြည့်သောအခါ မိမိ၏ ယခင်အယူအဆများသည် အခေါင်းချည်း၊ အကာချည်း ဖြစ်နေ သည်ကို တွေ့ရသည်။ မိမိ၏ စိတ်ကူးယဉ်ချက်နှင့် စစ်၏ တကယ် လက်တွေ အဖြစ်မှန်၏ ခြားနားချက်ကို သိရှိပြီးနောက် ကမ္ဘာအတွင်း၌သာ မက မိမိကိုယ်အတွင်း၌လည်း အခြေအနေ ဖရိုဖရဲဖြစ်နေကြောင်း သိရှိ နားလည်သွားသည်။ မိမိ၏ ကိုယ်အတွင်းကို ကြည့်လိုက်သည့်အခါ အပြင် ဘက် ကမ္ဘာမှာကဲ့သို့ပင် တိုက်ပွဲများရှိနေသည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုအခါ သူတစ်ပါးအား အပြစ်တင်ချင်စိတ် မရှိတော့ပေ။ သူတစ်ပါးအား လက်ညှိုး ထိုးလိုစိတ် မရှိတော့ပေ။

စိတ်ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကြည့်သည့် မနောဝိဘဇ္ဇ သဘောတရား” သည် ဟက်၏ ဘဝနှင့် လုပ်ရပ်များကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ ဟက်အား ယခင်ကထက် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် နားလည်စေခဲ့သည်။ မိမိ၏ နှလုံးကို ထိုးဖောက်သိမြင်စေခဲ့ပြီး မိမိနှင့် ကမ္ဘာလောက အဆိုးတွေ ကြုံနေရခြင်း၌ မိမိ၏အပြစ်ဟု ခံယူစေခဲ့သည်။ ထိုသဘောတရားများသည် နောက်ပိုင်း သူ၏စာများ၌ ထင်ဟပ်လာသည်ကို တွေ့ရသည်။ သို့ရာတွင် ဟက်၏ နောက်ပိုင်းလက်ရာများသည် စိတ္တဗေဒအမြင်တစ်မျိုးတည်းဖြင့်သာ တစ် ဖက်သတ် ကြည့်မြင်သုံးသပ်ထားသည်ဟု ဆိုလျှင်ကား မှန်မည်မဟုတ်ပေ။ စိတ်ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကြည့်သည့် မနောဝိဘဇ္ဇ သဘောကို စိတ်ပါဝင်စား နေသည့် အချိန်၌ပင် ဟက်သည် သံသယဝါဒ ဝင်သလောက်ဝင်နေသူ ဖြစ်သည်။ မနောဝိဘဇ္ဇ အတွေ့အကြုံကို မိမိဝတ္ထုများ၏ ဘောင်အတွင်း၌ အကျုံးဝင်ပါမူကား အသုံးချရမည်ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် သူ၏ အနုပညာ သည် စိတ္တဗေဒ၏ သိပ္ပံနည်းကျသော ရည်မှန်းချက် အပြင်ဘက်ကို ကျော်လွန်သွားသည်။

ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာသူသည် ဝိဘဇ္ဇသမားအနေဖြင့် ရှေ့တိုးရန် မဝံ့မရဲ ဖြစ်နေသည့် နယ်နိမိတ်အပိုင်းအခြား၌ ကဗျာဆရာက ရပ်တံ့မနေဟု ဟက်ကဆိုထားသည်။

ဟာမန်ဟက်သည် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် အရှေ့နိုင်ငံများသို့ ခရီးထွက်ခဲ လေသည်။ သူ ၏ ပစ်ချာ ဘုတ်” (၁၉၂၆) နှင့် အောက်အော့ဖ် အင်ဒီယား (၁၉၁၃) ဂျာနယ်တို့၌ ဟက်သည် သူ၏ခရီးအတွေ့အကြုံ များကို ပြန်လည်တင်ပြထားသည်။ အိန္ဒိယသည် ဟက်၏ ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယသို့ ရောက်လိုသည့် အာသာဆန္ဒသည် ဟက်တွင် ငယ်စဉ်ကပင် ရှိလာခဲ့သည်။ သူ ရေးသားသည့် ဝတ္ထုတိုများနှင့် ဆောင်းပါးအချို့တွင် ဟက်သည် သူ့အဘိုးအိန္ဒိယတွင် အနှစ်သုံးဆယ် ကြာမျှ သာသနာပြုလုပ်ငန်း လုပ်ပြီးနောက် ပြန်လာသည့်အခါ သယ် ဆောင်လာသည့် ပစ္စည်းများ ဝိုင်းရံနေသော သူ၏ သူငယ်ဘဝအကြောင်း ကို ရေးသားထားသည်။ အိန္ဒိယသည် ဟက်၏ စိတ်နှလုံးတွင် ငယ်စဉ်ဘဝ ကပင် သြဇာလွှမ်းမိုးနေသည်။ “ကျွန်ုပ်သည် ငယ်စဉ်ကပင် ခရစ်ယာန် ဘာသာကဲ့သို့ပင် အိန္ဒိယ၏ နာမ်ပိုင်းဆိုင်ရာများနှင့်လည်း အကျွမ်းတဝင် ဖြစ်လာခဲ့သည်” ဟု ဟက်က ဆိုထားသည်။

သူငယ်စဉ်က ဂျာမနီ၌ အိန္ဒိယဘာသာစကားနှင့် ပတ်သက်၍ ဆက် လက် သုတေသနလုပ်နေသော သူ့အဘိုးကသူ့ကို အားပေးအားမြှောက် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူ၏ဖခင်ကလည်း အရှေ့နိုင်ငံများ၌ နေထိုင်ခဲ့သည့် အတွေ့အကြုံများကို ရေးသားထားသည့် စာအုပ်များကို ထုတ်ဝေနေသည်။

ဟက်သည် သူ၏ “ပစ်ချာဘုတ်” စာအုပ်၌ “ကျွန်ုပ်ဘဝ၏ တစ်ဝက် မျှသော အချိန်ကာလသည် အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်အကြောင်း လေ့လာသင် ကြားမှုနှင့်သာ ပတ်သက်နေသည်” ဟူ၍ ရေးသားထားသည်။ ဟက်ရေး သားသည့် ကမ္ဘာ့စာပေ၏ ပိဋကတ်တိုက် (၁၉၂၉) အမည်ရှိ ဆောင်းပါးကို ဖတ်ကြည့်လျှင် အရှေ့တိုင်းစာပေနှင့် အရှေ့တိုင်းဒဿနပညာကို ဟက် မည်မျှ ဖတ်ရှုလေ့လာထားသည်ဆိုသည်ကို သိရှိနိုင်သည်။ သူတမ်းတမျှော် မှန်းခဲ့သော အိန္ဒိယကို သူကိုယ်တိုင်ရောက်အောင် သွားသည်မှာ မဆန်းပေ။ အရှေ့တိုင်းခရီးမှ ပြန်လာသောအခါ အိန္ဒိယကို မြတ်နိုးသည့်စိတ် သူနှင့် အတူ ပါလာသည်။ ဟက်က ဤသို့ ရေးသားထားသည်။

“နှစ်ပေါင်းနှစ်ဆယ်နီးပါးမျှ ရှင်သန်လာခဲ့သော၊ တစ်ဆင့်ပြီးတစ် ဆင့် ဖြတ်ကျော်လာခဲ့သော ကျွန်ုပ်၏ အိန္ဒိယကို စိတ်ပါဝင်စား မှုသည် တိုးတက်ကြီးထွားမှု အဆင့်အသစ်သို့ ရောက်ရှိလာပြီ။ ယခင်အခါက ကျွန်ုပ်၏ လေ့လာမှုသည် ဝေဒန္တဆိုင်ရာ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဆိုင်ရာ ဒဿနပညာကဲ့သို့သော အိန္ဒိယ ဒဿနပိုင်းလောက် အထိ သာ သတ်မှတ်ထားခဲ့သည်။ ဥပနိသျဒ်၊ ဗုဒ္ဓ၏တရားဒေသနာ၊ ဘဂ ဝတ်ဂီတာတို့သည် ဤကမ္ဘာ၏ အချက်အချာ တရားဒေသနာများ ဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီကမှ ကျွန်ုပ်သည် ဗိဿနိုး၊ ဣန္ဒ၊ ဗြဟ္မ၊ ကရိရှနတို့၏ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အိန္ဒိယသို့ ချဉ်းကပ်မိခြင်း ဖြစ် သည်။ ယခုအခါတွင်ကား ကျွန်ုပ်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာအား အလွန့် အလွန် သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတစ်ရပ်အဖြစ် ' ထင်မြင်နေသည်။”

အိန္ဒိယအကြောင်း စိတ်ဝင်စားသော ဟက်သည် အိန္ဒိယကို နောက်ခံ ထားသော ဝတ္ထုတစ်ပုဒ်ရေးသားရန် ဆန္ဒပေါ်လာသည်မှာ မဆန်းတော့ပေ။ ယင်းဆန္ဒဖြင့် သိဒ္ဓတ္ထကို ရေးသားခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ရေးသောအခါ ဟက် သည် အခက်တွေ့ဟန်တူသည်။ ဟက်သည် ဒင်မင်း”ကို လအနည်းငယ် အတွင်း၌ အပြီးရေးနိုင်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ဒင်မင်း” ထက်ငယ်သော

သိဒ္ဓတ္ထ” ကို ရေးသားရာ၌မူ လေးနှစ်နီးပါးမျှ ကြာခဲ့၏။ ဟက်သည် “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို ၁၉၁၉ ခုနှစ်တွင် စရေးသည်။ အစပိုင်းလေးပိုင်းကိုမူ ခပ် မြန်မြန်ပင် ရေးသားခဲ့သည်။ ယင်းအပိုင်းလေးပိုင်းကို တစ်ပိုင်းစီခွဲ၍ စာ .//

စောင်တစ်ခုတွင် ပုံနှိပ်လေသည်။ အပိုင်းလေးပိုင်းရေးပြီးသောအခါ ပြတ် သွားလေသည်။

၁၉၁၉-၁၉၂၀ ခုနှစ် ဆောင်းရာသီတွင် ကျန်အပိုင်းလေးပိုင်းကို ပြန်ကောက်သည်။ သို့ရာတွင် ဟက်သည် ရှေ့မတိုးနိုင် ဖြစ်နေသည်။ ဒုက္ခခံနေရသော၊ ရသေ့ရဟန်းဖြစ်သော၊ တိုက်ပွဲဝင်နေရသော “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို သရုပ်ဖော်သောအခါ အလွယ်တကူ ပြီးမြောက်သွားကြောင်း၊ အောင် မြင်သော၊ အနိုင်ရရှိသွားသော “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို သရုပ်ဖော်မည် ပြုသောအခါ ရှေ့မတိုးဘဲဖြစ်နေကြောင်း ဟက်ကိုယ်တိုင် ရေးသားထားသည်။ သိဒ္ဓတ္ထ ကို ဟက်က အိန္ဒိယကဗျာ” ဟု အမည်ပေးထားသည်။

“သိဒ္ဓတ္ထ ́ နှင့် ပတ်သက်၍ ထင်မြင်ချက်ရေးသူ ပညာရှင်တို့သည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး မတူကြပေ။ သီယိုဒိုဇီယိုလ်ကော့စကီး” ဆိုသူ ဝေဖန် ရေးဆရာက “သိဒ္ဓတ္ထ” ၏ ဇာတ်လမ်းအချို့ကို ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ ဗုဒ္ဓဝင်မှ ယူထားသည်ဟုဆိုပြီး အောက်ပါအတိုင်း ရေးသားထားသည်။

“သိဒ္ဓတ္ထ” ဟူသောအမည်သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ ဘုရားမဖြစ်ခင်က အမည် ဖြစ်သည်။ သူငယ်သိဒ္ဓတ္ထ နှစ်ဦးစလုံးပင် အပေါင်းအသင်းများ ထဲတွင် မည်သည့်ဘက်ကပြိုင်ပြိုင် အတော်ဆုံးသူငယ်များ ဖြစ်နေသည်။ ဗုဒ္ဓသည် တရားရှာမှီးရန် ဇနီးနှင့် ဖွားသစ်စရင်သွေးကို စွန့်ခွာထွက်သွား သည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် အလားတူရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ချစ်မယား ကမလာနှင့် မမွေးသေးသည့် ရင်သွေးကိုစွန့်ခဲ့၏။ နှစ်ဦးစလုံးပင် ရသေ့ရဟန်းတို့၏ ထံတွင် ယောဂအကျင့်ကို သင်ကြားဆည်းပူးခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသည် မြစ်ကမ်း ဘေး၌ တရားအကျင့် ကျင့်နေသည်မှာ ခြောက်နှစ်ကြာသည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် နောက်ဆုံးနှစ်များ၌ မြစ်ကမ်းဘေး၌သာနေပြီး တရားကိုသိမြင်သွားသည်။ ဗုဒ္ဓသည် ဗောဓိပင်ရင်း၌ တရားကိုသိမြင်တော်မူသည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် သရက်ပင်ရင်း၌ အရေးအကြီးဆုံးသော ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ချလေသည်။ ဗောဓိပင်ရင်း၌ ဗုဒ္ဓသည် ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏ်၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်၊ အာသဝက္ခယ ဉာဏ်ကို ရတော်မူသည်။ သိဒ္ဓတ္ထဝတ္ထု၌ သိဒ္ဓတ္ထ၏ နောက်ဆုံးအဖြစ် မြင်သော ကမ္ဘာလောကအား ပေါင်းစည်းဆက်စပ်မှုအဖြစ် မြင်သည့် အမြင်၏ အနှစ်သာရမှာလည်း ယင်းသဘောအတိုင်းပင် ဖြစ်သည်။

“ယင်း တူညီချက်ကြောင့် ဟက်သည် ဗုဒ္ဓဝင်ကို ရေးသား ထားသည်ဟူ၍ လည်းကောင်း၊ ဗုဒ္ဓအား ရူပက (နိမိတ်ပုံ) သဘော မျိုး အသုံးပြုထားသည် ဟူ၍လည်းကောင်း မယူဆသင့်ပေ။ ထိုမျှမက၊ သိဒ္ဓတ္ထဝတ္ထုအား ဗုဒ္ဓဝင်အရ လည်းကောင်း၊ သို့မဟုတ် ဗုဒ္ဓ၏ တရားဒေသနာဖြစ်သည့် သစ္စာလေးပါးနှင့် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးအရ လည်းကောင်း ဝေဖန်သုံးသပ်ကြည့်မည်ဆိုလျှင် ယင်းသို့ ဝေဖန် သုံးသပ်ခြင်းသည် ဝတ္ထု၏ သဘာဝအနေအထားကို ဖျက်ဆီး ပစ်ရာ ရောက်မည်ဖြစ်ပေသည်။ သိဒ္ဓတ္ထ၀တ္ထု၌ ဗုဒ္ဓဘာသာကို သုံးသပ်ထားမှုပါသည်။ သို့ရာတွင် ဟက်၏ ဘဝအမြင်သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ အမြင်နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက် ဖြစ်သည်။ အမှန်စင်စစ်မှာ မကြာသေးမီက လေ့လာသူများအရဆိုလျှင် သိဒ္ဓတ္ထ၏ အတွေး သည် အိန္ဒိယဒဿနဗေဒ၊ အိန္ဒိယဘာသာရေး ထုံးတမ်းထက် တရုတ်အတွေး၊ တရုတ်ဘာသာရေးနှင့် ပို၍နီးစပ်မှုရှိလေသည်။”

လာရွိုင်းအာရ်ရှော” အမည်ရှိ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး၏ အမြင်ကမူ တစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ “သိဒ္ဓတ္ထ၀တ္ထုသည် အခန်း၁-၄ တို့၌ သစ္စာတရားလေးပါးကို ဖော်ပြထားသည်။ အခန်း ၅-၁၂ တို့၌ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးကို ဖော်ပြထားသည်” ဟု ကျော်က ရေးသားထားသည်။ ရှော၏အမြင်ကို သီယိုဒို ဇီယိုလ်ကော့ စကီးက ချေဖျက်ထားသည်။ “ဗုဒ္ဓဘာသာ၌ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးသည် သစ္စာ

လေးပါး သိမြင်ရေးအတွက် လမ်းဖြစ်သည်။ အကယ်၍ သိဒ္ဓတ္ထသည် ဝတ္ထု၏ အစပိုင်း၌ သစ္စာလေးပါးကို သိမြင်သည်ဆို လျှင် ငတ္ထုကို ရှေ့ဆက်ရန် မလိုတော့ပေ။ ဟက်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာနည်းလမ်းကို လက်မခံ ပေ။ သို့ဖြစ်၍ သိဒ္ဓတ္ထအနေဖြင့် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးကို လိုက်နာကျင့်သုံးသည် ဆိုပါက ယုတ္တိမရှိ”။ ယင်းသို့အကြောင်းပြပြီး သီယိုဒို ဇီယိုလ်ကော့စကီးက ရှော၏ အယူအဆကို ချေဖျက်ထားလေသည်။

                                                                       “ သိဒ္ဓတ္ထ " အကြောင်း

           " သိဒ္ဓတ္ထ ” ကိုရေးသော ဟာမန်ဟက်၏ ဘဝကို လေ့လာကြည့်သည့် အခါ ပထမကမ္ဘာစစ်နောက်ပိုင်းကျမှ သိသိသာသာ တိုးတက်ပြောင်းလဲ လာသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဟက်ကိုယ်တိုင်က သူ၏ မှန်းဆရေးသော အတ္ထုပ္ပတ္တိ၌ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်သည် သူ့ကို ဒုတိယအကြိမ် အပြောင်းအလဲ ဖြစ်စေခဲ့သည်ဟု ရေးသားထားသည်။ (အသက်ဆယ့်သုံးနှစ်အရွယ်၌ စာရေးဆရာ လုပ်မည်ဟု ပထအကြိမ် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ဖူးသည်။) ကမ္ဘာစစ် ဖြစ်လာသောအခါ ဟက်သည်ယခင်က သူနှင့်လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်လာ ခဲ့သည့် ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် အတိုက်အခံ ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၁၄ ခုနှစ်အထိ မည်မည်ရရ မဟုတ်သေးပေ။ ‘မာ့ဇ်” စာစောင်၏ အယ်ဒီတာအဖြစ်နှင့် ဝေဖန်ရေးကိုမူ စတင်ရေးသားနေလေပြီ။ သို့ရာတွင် ထိုအချိန်က သူ၏ ဝေဖန်ရေးသည် အစိုးရဝါဒကို ဦးတည်ချက်ထားခြင်းမျိုး မဟုတ်ဘဲ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးလောက်ကိုသာ အာရုံထားသည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်သည် ယင်းအခြေအနေကို တစ်မျိုးတစ်ဖုံပြောင်းလဲ စေခဲ့သည်။ ဟက်သည် ၁၉၁၂ ခုနှစ်ကစပြီး ဆွစ်ဇာလန်၌ နေထိုင်ခဲ့သော် လည်း သူ့ကိုယ်ကိုသူ ဂျာမန်တစ်ယောက်ဟုသာ သဘောထားသည်။ (အမှန်မှာ ၁၉၂၃ ခုနှစ်ကျမှ ဆွစ်ဇာလန် နိုင်ငံသားအဖြစ် ခံယူလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။) ဟက်သည် မဆွက ဂျာမန်နိုင်ငံသားဖြစ်သော်လည်း ၁၉၂၃ ခုနှစ်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသားအဖြစ် ခံယူသည်။ (ကျွန်တော်၏ သိဒ္ဓတ္ထ ဝတ္ထု မြန်မာပြန် ထွက်လာသောအခါ ဗန်ကောက်ရှိ ဆွစ်ဇ်သံရုံးက ဟက်သည် သူတို့နိုင်ငံသားဖြစ်၍ ဟက်၏ သိဒ္ဓတ္ထ မြန်မာပြန်ကို ဆွစ်ဇ် အမျိုးသားပြတိုက်တွင် ထားလိုသောကြောင့် တစ်အုပ်တင်ပို့ပေးရန် မေတ္တာ ရပ်ခံခဲ့ဖူးသည်။ ထို့ကြောင့် သူနှင့် သူ့ဂျာမန် စာဖတ်ပရိသတ်၏ အကြား တွင် နားလည်မှုရှိသည်၊ စည်းလုံးညီညွတ်မှုရှိသည်ဟုပင် အထင်ရှိခဲ့ သည်။ သို့ရာတွင် ၁၉၁၄ နှင့် ၁၉၁၅ ခုနှစ်တွင်ရေးသားသော သူ၏ ငြိမ်းချမ်းရေးဆောင်းပါးများကို သူ့ဂျာမန်စာဖတ်ပရိသတ်က ပြင်းပြင်း ထန်ထန် ဆန့်ကျင်သည်ကို တွေ့ရသောအခါ သူ့အယူအဆ တက်တက်စင် လွဲနေကြောင်း သိရှိရလေ၏။ သူ့မဂ္ဂဇင်းကို လပေး နှစ်ပေး နှင့် ကြည့်သူ များသည် ရပ်ပစ်လိုက်ကြသည်။ စာအုပ်ထုတ်ဝေသူများကလည်း သူ့ စာအုပ်များကို မထုတ်ဝေကြတော့ပေ။ ဂျာမန်သတင်းစာများက သူ့ကို သစ္စာဖောက်ဟု သမုတ်ကြလေ၏။

ဂျာမန်အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်း ပုဂ္ဂိုလ်များက သူ့ကိုလျစ်လျူရှု ထားကြ သော်လည်း ဟက်သည် မိမိ၏ နိုင်ငံဟုပင် ယူဆထားသည့် ဂျာမန်နိုင်ငံ အတွက် စွမ်းနိုင်သမျှ အကျိုးပြုရန် ကြိုးစားခဲ့လေသည်။ သူ၏ ဆောင်းပါး တစ်ပုဒ်၌ “ကျွန်ုပ်သည် ဂျာမန်လူမျိုးတစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ ကျွန်ုပ်သည် ဂျာမန်ပြည်ကို လိုလားသည်” ဟုရေးသားခဲ့သည်။ သတင်းစာများနှင့် စာစောင်များ၌ လူအချင်းချင်း နားလည်ကြရန်၊ ကရုဏာစိတ် ရှိကြရန်ဆောင်းပါးများကို ဆက်ခါဆက်ခါ ရေးသားခဲ့သည်။ ဘာန်း၌ ရှိသော ဂျာမန်ကောင်စစ်ဝန်ရုံးတွင် ဝင်ရောက်အလုပ်လုပ်ပြီး ဆွစ်ဇာလန်နှင့် အခြား နေရာများတွင်ရှိသည့် စစ်သုံ့ပန်းများအတွက် အကျိုးဆောင်အလုပ်များကို လုပ်ကိုင်သည်။ စစ်သုံ့ပန်းများအတွက် စာစောင်များ ထုတ်ဝေသည်။

သို့ရာတွင် ၁၉၁၆ ခုနှစ်၌ သူ၏ ကိုယ်ရေးပြဿနာများ ဆက် ဆက်ခါ ပေါ်လာခဲ့သည်။ ပထမတွင် သူ၏ဖခင်ကွယ်လွန်သည်။ သူ့ညီ အသည်းအသန် ဖြစ်လာသည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် သူ၏ဇနီး စိတ္တဇ ဆေးရုံတင်ရသည်။ ယင်းပြဿနာ အထွေထွေနှင့် စစ်အခြေအနေကြောင့် ဟက်သည်ပင် စိတ်ထိခိုက်ပြီး စိတ်ရောဂါ ဖြစ်လာသည်။ သူ၏ စိတ်ရောဂါ ကို ဆရာဝန်များနှင့် ကုရသည်။ ယင်းအချိန်ကာလသည် ဟက်၏ ဘဝအကွေ့ပင် ဖြစ်သည်။

စိတ်ရောဂါကုသသောအခါ ဟက်သည် စိတ်နှင့်ပတ်သက်သော အသိအမြင်သစ်များ ပေါ်လာသည်။ မိမိဘဝနှင့် မိမိ၏ ယုံကြည်ချက်များ ကို ပြန်လည်ဆန်းစစ်ကြည့်လာသည်။ ဂဃနဏ ဆန်းစစ်ကြည့်သောအခါ မိမိ၏ ယခင်အယူအဆများသည် အခေါင်းချည်း၊ အကာချည်း ဖြစ်နေ သည်ကို တွေ့ရသည်။ မိမိ၏ စိတ်ကူးယဉ်ချက်နှင့် စစ်၏ တကယ် လက်တွေ အဖြစ်မှန်၏ ခြားနားချက်ကို သိရှိပြီးနောက် ကမ္ဘာအတွင်း၌သာ မက မိမိကိုယ်အတွင်း၌လည်း အခြေအနေ ဖရိုဖရဲဖြစ်နေကြောင်း သိရှိ နားလည်သွားသည်။ မိမိ၏ ကိုယ်အတွင်းကို ကြည့်လိုက်သည့်အခါ အပြင် ဘက် ကမ္ဘာမှာကဲ့သို့ပင် တိုက်ပွဲများရှိနေသည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုအခါ သူတစ်ပါးအား အပြစ်တင်ချင်စိတ် မရှိတော့ပေ။ သူတစ်ပါးအား လက်ညှိုး ထိုးလိုစိတ် မရှိတော့ပေ။

စိတ်ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကြည့်သည့် မနောဝိဘဇ္ဇ သဘောတရား” သည် ဟက်၏ ဘဝနှင့် လုပ်ရပ်များကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ ဟက်အား ယခင်ကထက် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် နားလည်စေခဲ့သည်။ မိမိ၏ နှလုံးကို ထိုးဖောက်သိမြင်စေခဲ့ပြီး မိမိနှင့် ကမ္ဘာလောက အဆိုးတွေ ကြုံနေရခြင်း၌ မိမိ၏အပြစ်ဟု ခံယူစေခဲ့သည်။ ထိုသဘောတရားများသည် နောက်ပိုင်း သူ၏စာများ၌ ထင်ဟပ်လာသည်ကို တွေ့ရသည်။ သို့ရာတွင် ဟက်၏ နောက်ပိုင်းလက်ရာများသည် စိတ္တဗေဒအမြင်တစ်မျိုးတည်းဖြင့်သာ တစ် ဖက်သတ် ကြည့်မြင်သုံးသပ်ထားသည်ဟု ဆိုလျှင်ကား မှန်မည်မဟုတ်ပေ။ စိတ်ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာကြည့်သည့် မနောဝိဘဇ္ဇ သဘောကို စိတ်ပါဝင်စား နေသည့် အချိန်၌ပင် ဟက်သည် သံသယဝါဒ ဝင်သလောက်ဝင်နေသူ ဖြစ်သည်။ မနောဝိဘဇ္ဇ အတွေ့အကြုံကို မိမိဝတ္ထုများ၏ ဘောင်အတွင်း၌ အကျုံးဝင်ပါမူကား အသုံးချရမည်ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် သူ၏ အနုပညာ သည် စိတ္တဗေဒ၏ သိပ္ပံနည်းကျသော ရည်မှန်းချက် အပြင်ဘက်ကို ကျော်လွန်သွားသည်။

ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာသူသည် ဝိဘဇ္ဇသမားအနေဖြင့် ရှေ့တိုးရန် မဝံ့မရဲ ဖြစ်နေသည့် နယ်နိမိတ်အပိုင်းအခြား၌ ကဗျာဆရာက ရပ်တံ့မနေဟု ဟက်ကဆိုထားသည်။

ဟာမန်ဟက်သည် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် အရှေ့နိုင်ငံများသို့ ခရီးထွက်ခဲ လေသည်။ သူ ၏ ပစ်ချာ ဘုတ်” (၁၉၂၆) နှင့် အောက်အော့ဖ် အင်ဒီယား (၁၉၁၃) ဂျာနယ်တို့၌ ဟက်သည် သူ၏ခရီးအတွေ့အကြုံ များကို ပြန်လည်တင်ပြထားသည်။ အိန္ဒိယသည် ဟက်၏ ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယသို့ ရောက်လိုသည့် အာသာဆန္ဒသည် ဟက်တွင် ငယ်စဉ်ကပင် ရှိလာခဲ့သည်။ သူ ရေးသားသည့် ဝတ္ထုတိုများနှင့် ဆောင်းပါးအချို့တွင် ဟက်သည် သူ့အဘိုးအိန္ဒိယတွင် အနှစ်သုံးဆယ် ကြာမျှ သာသနာပြုလုပ်ငန်း လုပ်ပြီးနောက် ပြန်လာသည့်အခါ သယ် ဆောင်လာသည့် ပစ္စည်းများ ဝိုင်းရံနေသော သူ၏ သူငယ်ဘဝအကြောင်း ကို ရေးသားထားသည်။ အိန္ဒိယသည် ဟက်၏ စိတ်နှလုံးတွင် ငယ်စဉ်ဘဝ ကပင် သြဇာလွှမ်းမိုးနေသည်။ “ကျွန်ုပ်သည် ငယ်စဉ်ကပင် ခရစ်ယာန် ဘာသာကဲ့သို့ပင် အိန္ဒိယ၏ နာမ်ပိုင်းဆိုင်ရာများနှင့်လည်း အကျွမ်းတဝင် ဖြစ်လာခဲ့သည်” ဟု ဟက်က ဆိုထားသည်။

သူငယ်စဉ်က ဂျာမနီ၌ အိန္ဒိယဘာသာစကားနှင့် ပတ်သက်၍ ဆက် လက် သုတေသနလုပ်နေသော သူ့အဘိုးကသူ့ကို အားပေးအားမြှောက် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူ၏ဖခင်ကလည်း အရှေ့နိုင်ငံများ၌ နေထိုင်ခဲ့သည့် အတွေ့အကြုံများကို ရေးသားထားသည့် စာအုပ်များကို ထုတ်ဝေနေသည်။

ဟက်သည် သူ၏ “ပစ်ချာဘုတ်” စာအုပ်၌ “ကျွန်ုပ်ဘဝ၏ တစ်ဝက် မျှသော အချိန်ကာလသည် အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်အကြောင်း လေ့လာသင် ကြားမှုနှင့်သာ ပတ်သက်နေသည်” ဟူ၍ ရေးသားထားသည်။ ဟက်ရေး သားသည့် ကမ္ဘာ့စာပေ၏ ပိဋကတ်တိုက် (၁၉၂၉) အမည်ရှိ ဆောင်းပါးကို ဖတ်ကြည့်လျှင် အရှေ့တိုင်းစာပေနှင့် အရှေ့တိုင်းဒဿနပညာကို ဟက် မည်မျှ ဖတ်ရှုလေ့လာထားသည်ဆိုသည်ကို သိရှိနိုင်သည်။ သူတမ်းတမျှော် မှန်းခဲ့သော အိန္ဒိယကို သူကိုယ်တိုင်ရောက်အောင် သွားသည်မှာ မဆန်းပေ။ အရှေ့တိုင်းခရီးမှ ပြန်လာသောအခါ အိန္ဒိယကို မြတ်နိုးသည့်စိတ် သူနှင့် အတူ ပါလာသည်။ ဟက်က ဤသို့ ရေးသားထားသည်။

“နှစ်ပေါင်းနှစ်ဆယ်နီးပါးမျှ ရှင်သန်လာခဲ့သော၊ တစ်ဆင့်ပြီးတစ် ဆင့် ဖြတ်ကျော်လာခဲ့သော ကျွန်ုပ်၏ အိန္ဒိယကို စိတ်ပါဝင်စား မှုသည် တိုးတက်ကြီးထွားမှု အဆင့်အသစ်သို့ ရောက်ရှိလာပြီ။ ယခင်အခါက ကျွန်ုပ်၏ လေ့လာမှုသည် ဝေဒန္တဆိုင်ရာ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဆိုင်ရာ ဒဿနပညာကဲ့သို့သော အိန္ဒိယ ဒဿနပိုင်းလောက် အထိ သာ သတ်မှတ်ထားခဲ့သည်။ ဥပနိသျဒ်၊ ဗုဒ္ဓ၏တရားဒေသနာ၊ ဘဂ ဝတ်ဂီတာတို့သည် ဤကမ္ဘာ၏ အချက်အချာ တရားဒေသနာများ ဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီကမှ ကျွန်ုပ်သည် ဗိဿနိုး၊ ဣန္ဒ၊ ဗြဟ္မ၊ ကရိရှနတို့၏ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အိန္ဒိယသို့ ချဉ်းကပ်မိခြင်း ဖြစ် သည်။ ယခုအခါတွင်ကား ကျွန်ုပ်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာအား အလွန့် အလွန် သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတစ်ရပ်အဖြစ် ' ထင်မြင်နေသည်။”

အိန္ဒိယအကြောင်း စိတ်ဝင်စားသော ဟက်သည် အိန္ဒိယကို နောက်ခံ ထားသော ဝတ္ထုတစ်ပုဒ်ရေးသားရန် ဆန္ဒပေါ်လာသည်မှာ မဆန်းတော့ပေ။ ယင်းဆန္ဒဖြင့် သိဒ္ဓတ္ထကို ရေးသားခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ရေးသောအခါ ဟက် သည် အခက်တွေ့ဟန်တူသည်။ ဟက်သည် ဒင်မင်း”ကို လအနည်းငယ် အတွင်း၌ အပြီးရေးနိုင်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ဒင်မင်း” ထက်ငယ်သော

သိဒ္ဓတ္ထ” ကို ရေးသားရာ၌မူ လေးနှစ်နီးပါးမျှ ကြာခဲ့၏။ ဟက်သည် “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို ၁၉၁၉ ခုနှစ်တွင် စရေးသည်။ အစပိုင်းလေးပိုင်းကိုမူ ခပ် မြန်မြန်ပင် ရေးသားခဲ့သည်။ ယင်းအပိုင်းလေးပိုင်းကို တစ်ပိုင်းစီခွဲ၍ စာ .//

စောင်တစ်ခုတွင် ပုံနှိပ်လေသည်။ အပိုင်းလေးပိုင်းရေးပြီးသောအခါ ပြတ် သွားလေသည်။

၁၉၁၉-၁၉၂၀ ခုနှစ် ဆောင်းရာသီတွင် ကျန်အပိုင်းလေးပိုင်းကို ပြန်ကောက်သည်။ သို့ရာတွင် ဟက်သည် ရှေ့မတိုးနိုင် ဖြစ်နေသည်။ ဒုက္ခခံနေရသော၊ ရသေ့ရဟန်းဖြစ်သော၊ တိုက်ပွဲဝင်နေရသော “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို သရုပ်ဖော်သောအခါ အလွယ်တကူ ပြီးမြောက်သွားကြောင်း၊ အောင် မြင်သော၊ အနိုင်ရရှိသွားသော “သိဒ္ဓတ္ထ” ကို သရုပ်ဖော်မည် ပြုသောအခါ ရှေ့မတိုးဘဲဖြစ်နေကြောင်း ဟက်ကိုယ်တိုင် ရေးသားထားသည်။ သိဒ္ဓတ္ထ ကို ဟက်က အိန္ဒိယကဗျာ” ဟု အမည်ပေးထားသည်။

“သိဒ္ဓတ္ထ ́ နှင့် ပတ်သက်၍ ထင်မြင်ချက်ရေးသူ ပညာရှင်တို့သည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး မတူကြပေ။ သီယိုဒိုဇီယိုလ်ကော့စကီး” ဆိုသူ ဝေဖန် ရေးဆရာက “သိဒ္ဓတ္ထ” ၏ ဇာတ်လမ်းအချို့ကို ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ ဗုဒ္ဓဝင်မှ ယူထားသည်ဟုဆိုပြီး အောက်ပါအတိုင်း ရေးသားထားသည်။

“သိဒ္ဓတ္ထ” ဟူသောအမည်သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ ဘုရားမဖြစ်ခင်က အမည် ဖြစ်သည်။ သူငယ်သိဒ္ဓတ္ထ နှစ်ဦးစလုံးပင် အပေါင်းအသင်းများ ထဲတွင် မည်သည့်ဘက်ကပြိုင်ပြိုင် အတော်ဆုံးသူငယ်များ ဖြစ်နေသည်။ ဗုဒ္ဓသည် တရားရှာမှီးရန် ဇနီးနှင့် ဖွားသစ်စရင်သွေးကို စွန့်ခွာထွက်သွား သည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် အလားတူရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ချစ်မယား ကမလာနှင့် မမွေးသေးသည့် ရင်သွေးကိုစွန့်ခဲ့၏။ နှစ်ဦးစလုံးပင် ရသေ့ရဟန်းတို့၏ ထံတွင် ယောဂအကျင့်ကို သင်ကြားဆည်းပူးခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓသည် မြစ်ကမ်း ဘေး၌ တရားအကျင့် ကျင့်နေသည်မှာ ခြောက်နှစ်ကြာသည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် နောက်ဆုံးနှစ်များ၌ မြစ်ကမ်းဘေး၌သာနေပြီး တရားကိုသိမြင်သွားသည်။ ဗုဒ္ဓသည် ဗောဓိပင်ရင်း၌ တရားကိုသိမြင်တော်မူသည်။ သိဒ္ဓတ္ထသည် သရက်ပင်ရင်း၌ အရေးအကြီးဆုံးသော ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ချလေသည်။ ဗောဓိပင်ရင်း၌ ဗုဒ္ဓသည် ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏ်၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်၊ အာသဝက္ခယ ဉာဏ်ကို ရတော်မူသည်။ သိဒ္ဓတ္ထဝတ္ထု၌ သိဒ္ဓတ္ထ၏ နောက်ဆုံးအဖြစ် မြင်သော ကမ္ဘာလောကအား ပေါင်းစည်းဆက်စပ်မှုအဖြစ် မြင်သည့် အမြင်၏ အနှစ်သာရမှာလည်း ယင်းသဘောအတိုင်းပင် ဖြစ်သည်။

“ယင်း တူညီချက်ကြောင့် ဟက်သည် ဗုဒ္ဓဝင်ကို ရေးသား ထားသည်ဟူ၍ လည်းကောင်း၊ ဗုဒ္ဓအား ရူပက (နိမိတ်ပုံ) သဘော မျိုး အသုံးပြုထားသည် ဟူ၍လည်းကောင်း မယူဆသင့်ပေ။ ထိုမျှမက၊ သိဒ္ဓတ္ထဝတ္ထုအား ဗုဒ္ဓဝင်အရ လည်းကောင်း၊ သို့မဟုတ် ဗုဒ္ဓ၏ တရားဒေသနာဖြစ်သည့် သစ္စာလေးပါးနှင့် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးအရ လည်းကောင်း ဝေဖန်သုံးသပ်ကြည့်မည်ဆိုလျှင် ယင်းသို့ ဝေဖန် သုံးသပ်ခြင်းသည် ဝတ္ထု၏ သဘာဝအနေအထားကို ဖျက်ဆီး ပစ်ရာ ရောက်မည်ဖြစ်ပေသည်။ သိဒ္ဓတ္ထ၀တ္ထု၌ ဗုဒ္ဓဘာသာကို သုံးသပ်ထားမှုပါသည်။ သို့ရာတွင် ဟက်၏ ဘဝအမြင်သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ အမြင်နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက် ဖြစ်သည်။ အမှန်စင်စစ်မှာ မကြာသေးမီက လေ့လာသူများအရဆိုလျှင် သိဒ္ဓတ္ထ၏ အတွေး သည် အိန္ဒိယဒဿနဗေဒ၊ အိန္ဒိယဘာသာရေး ထုံးတမ်းထက် တရုတ်အတွေး၊ တရုတ်ဘာသာရေးနှင့် ပို၍နီးစပ်မှုရှိလေသည်။”

လာရွိုင်းအာရ်ရှော” အမည်ရှိ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး၏ အမြင်ကမူ တစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ “သိဒ္ဓတ္ထ၀တ္ထုသည် အခန်း၁-၄ တို့၌ သစ္စာတရားလေးပါးကို ဖော်ပြထားသည်။ အခန်း ၅-၁၂ တို့၌ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးကို ဖော်ပြထားသည်” ဟု ကျော်က ရေးသားထားသည်။ ရှော၏အမြင်ကို သီယိုဒို ဇီယိုလ်ကော့ စကီးက ချေဖျက်ထားသည်။ “ဗုဒ္ဓဘာသာ၌ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးသည် သစ္စာ

လေးပါး သိမြင်ရေးအတွက် လမ်းဖြစ်သည်။ အကယ်၍ သိဒ္ဓတ္ထသည် ဝတ္ထု၏ အစပိုင်း၌ သစ္စာလေးပါးကို သိမြင်သည်ဆို လျှင် ငတ္ထုကို ရှေ့ဆက်ရန် မလိုတော့ပေ။ ဟက်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာနည်းလမ်းကို လက်မခံ ပေ။ သို့ဖြစ်၍ သိဒ္ဓတ္ထအနေဖြင့် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးကို လိုက်နာကျင့်သုံးသည် ဆိုပါက ယုတ္တိမရှိ”။ ယင်းသို့အကြောင်းပြပြီး သီယိုဒို ဇီယိုလ်ကော့စကီးက ရှော၏ အယူအဆကို ချေဖျက်ထားလေသည်။