နေအေဒီ - ပျော်ရွှင်ဖွယ်ရာစိတ်ကမ္ဘာ

            နေအေဒီဟာ သူ့ကဗျာစာအုပ်အတွက် ကဗျာတွေရွေးပြီး အမှာစာ ပါ တစ်ပါတည်းရေးဖို့ တောင်းဆိုလာပါတယ်။ ရင်းနှီးမှုသိပ်သည်းဆ အရအပြင် သူ့လုံးချင်းကဗျာစာအုပ်လေး ထွက်သင့်ပြီဆိုတဲ့အမြင်နဲ့ ကျွန်တော်လက်ခံလိုက်ပါတယ်။ ကဗျာပုဒ်တွေကိုဖတ်ပါတယ်။ အမှာ စာရေးဖို့အတွေးစတွေရှာပါတယ်။ ကဗျာပုဒ်တွေဖတ်ရင်းနဲ့ ကျွန်တော့် စိတ်ထဲ ရုတ်တရက်ဝင်လာတာက ကိုယ်ဟာ ကဗျာတွေဖတ်နေတာ၊ နေအေဒီကိုဖတ်နေတာမဟုတ်ဘူးဆိုတာပါပဲ။ ဖတ်နေတဲ့ကဗျာပုဒ်တွေ မှာလည်း ကဗျာပုဒ်တွေထဲက “ငါ” ရဲ့ အသံ (ဝါ) စကားသံဟာ ရှောင်လွှဲ လို့မရအောင်ကို စူးရှကျယ်လောင်နေတာတွေ့ရပါတယ်။ အဲဒါကို ကျွန်တော် လိုက်စီးမျောလိုက်ပါတော့တယ်။ နေအေဒီရဲ့ ကဗျာ၊ နေအေဒီရဲ့ “ငါ”။

            “ကဗျာ” ကို ဒီအမှာစာမှာ ဖတ်သူရဲ့ ဖတ်ရှုပုံ/ဖတ်ရှုခြင်းအားဖြင့် အရေးအသား/စာသားမှ ရရှိတဲ့ ရသအာရုံခံစားမှုလို့ ဆိုချင်ပါတယ်။ ဆိုလိုတာက “ပစ္စည်း” ထက် ထို “ပစ္စည်း” ကပေးတဲ့ (ဝါ) ထို “ပစ္စည်း” ကရရှိတဲ့ ရသဆိုင်ရာ အာရုံခံစားမှုဖြစ်ပါတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့်ပြောရရင် ကဗျာပုဒ်ကပေးတဲ့ (ဝါ) ကဗျာပုဒ်မှ ဖတ်ခြင်းအားဖြင့် ရရှိတဲ့ ရသအာရုံ ခံစားမှုကို ဆိုလိုတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီရသအာရုံခံစားမှု က ဘယ်ကလာသလဲဆိုတော့ သုံးပွင့်ဆိုင်ကိစ္စရဲ့ အနက်အရှိုင်းပဲဖြစ်ပါ တယ်။ ရေးသူထံမှ၊ အရေးအသား/စာသားထံမှ နဲ့ ဖတ်သူထံမှတို့ ဖြစ်ကြပါတယ်။ တိုင်းတာတွက်ချက်ပြလို့ရတဲ့အရာမဟုတ်သလို အကွက်ချဖမ်းပြလို့ရတဲ့အရာမျိုးလည်း မဟုတ်ပါဘူး။ ပုဂ္ဂလအဇ္ဈတ္တရဲ့ အတ္တနောမတိပိုင်းထဲ လုံးလုံးရောက်ရှိဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာလို့ပဲ ကျွန်တော် ယူဆပါတယ်။ တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက် မတူနိုင်ကြတဲ့ သဘော၊ တစ်ပြေးညီမျဉ်းကြောင်း ဆွဲပြမရတဲ့သဘော၊ ဧကသဘောမဟုတ်ဘဲ ဗဟုသဘောဖြစ်နေလို့ပါပဲ။

          ကဗျာဖြစ်ဖို့ ရည်ရွယ်ပြုလုပ် “ဖန်တီး ထားတဲ့အတွက် ကဗျာလိုပဲ ဖတ်ပြီး ကာယကံရှင် နေအေဒီရဲ့ ပုဂ္ဂလခံစားချက်ဖွင့်ဟဝန်ခံမှု “ကွန်ဖက်ရှင်နယ်” အရေးအသားလို့ မဖတ်ပါဘူး။ ကဗျာပုဒ်ထဲက “၏” ကို နေအေဒီရဲ့ ကိုယ်တိုင်ရေးအတ္ထုပ္ပတ္တိ “ငါ” autobiographical '' (ဝါ) “ငါ” နေအေဒီလို့မယူဘဲ ကဗျာပုဒ်ထဲက “” Lyric 'I' လို့ယူပါ တယ်။ နေအေဒီရဲ့ တကယ့်အဖြစ်အပျက်တွေကို ပြောပြနေတာဆိုတာ ထက် ကဗျာဖွဲ့နေတာဆိုတာကို အာရုံပြုပါတယ်။ ဒီ “ငါ” ဟာ နေအေဒီ ကိုယ်တိုင်လား၊ နေအေဒီရဲ့ ကိုယ်ပွားလား၊ ကိုယ်စားလား စတာတွေကို ကျွန်တော် လျစ်လျူရှုလိုက်တာဖြစ်ပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ကျွန်တော့်ကဗျာဖတ်ပုံကိုလည်း တည်ဆောက်ချင်လို့ပါ။ ကဗျာပုဒ်ထဲက “မိမိအတ္တ Self/မိမိ၏” ကိုပဲ ဖတ်တာဖြစ်ပါတယ်။ နေအေဒီကို ဖတ်တာမဟုတ်ပါဘူး။ ကဗျာပုဒ်ထဲက “” ရဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုကို ဖတ်တာ လို့လည်း ပြောလို့ရတာပေါ့လေ မဟုတ်ဘူးလား။

(၂) 

          လစ်ရစ်က် Lyric ကဗျာဆိုတာ ကဗျာပုဒ်ထဲက ပြောနေသူ “ငါ” ရဲ့ တွေ့ကြုံခံစားမှုကို ဦးစားပေးဖော်ပြတဲ့ကဗျာဖြစ်ပါတယ်။ ပဝေသဏီကတည်းက ရှိခဲ့ပါတယ်။ ပုဂ္ဂလိကခံစားမှုကို ဖွဲ့နွဲ့ ဖော်ပြတဲ့ကဗျာဖြစ်ပါ တယ်။ “ကဗျာဆိုတာ ကဗျာဆရာရဲ့ ခံစားမှုကို ဖော်ပြတာ” လို့ လက်ခံ ထားသူတွေအတွက် ကဗျာဆိုတာ လစ်ရစ်က်ဖြစ်ပြီး လစ်ရစ်က်မှ ကဗျာဖြစ်တယ်လို့ အစွဲတကြီးထားတတ်ပါတယ်။ ဒီအစွဲဟာ ရာစုနှစ်နဲ့ ချီပါတယ်။ အဲဒီအစွဲကို ပို့စ်မော်ဒန်ဝါဒ၊ ပို့စ်အဆောက်အအုံသီအိုရီ တွေနဲ့အတူ ဘာသာစကားကဗျာ Language Poetry (LP) က ၁၉၇၀ ဝန်းကျင်မှာ ဖြိုဖျက်လိုက်ပါတယ်။ အဓိကက လစ်ရစ်က် “ငါ” နဲ့ ဘာသာစကားပြဿနာဖြစ်ပါတယ်။ အရှည်အဝေးမပြောချင်တော့ပါ ဘူး။ သိချင်ရင် ကျွန်တော်ရေးသားထားတဲ့ ဆောင်းပါးတွေ၊ စာအုပ်တွေ ရှိပါတယ်။ မသိချင်ရင်လည်း ရပါတယ်။ ကျွန်တော့်အတွက် ပြဿနာ မဟုတ်ပါဘူး။ ၁၉၉၀ ခုနှစ်များရဲ့ အမေရိကန်ကဗျာလောကမှာ ထူး ခြားတဲ့ကဗျာ(ပုဒ်)တွေ ပေါ်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။ LP ရဲ့ကဗျာနယ်ပယ် ချဲ့ထွင်မှု၊ ကဗျာရေးနည်းသစ်တွေ တီထွင်သုံးစွဲမှု၊ မိမိအတ္တဆိုင်ရာ၊ ဘာသာစကားဆိုင်ရာ၊ ကဗျာဆိုင်ရာ ရှိရင်းစွဲအသိတွေကို မြေလှန်မှု တို့ကို လက်ခံပြီး လစ်ရစ်က်ကဗျာကို ပြုပြင်ရေးဖွဲ့လာကြတဲ့ ကဗျာတွေ။ LP လည်းမဟုတ်၊ လစ်ရစ်က်လည်းမဟုတ်တဲ့ ဟိုက်ဘရစ်ဒ်ကဗျာတွေ။ Post-Language Lyric “ဘာသာစကားကဗျာအလွန် လစ်ရစ်က်” လို့ သုံးစွဲခေါ်ဝေါ်လာတဲ့ကဗျာတွေဖြစ်ပါတယ်။

          ထားပါတော့။ အမှာစာဟာ ပို့ချမှုမဟုတ်ဘူးလေ။ မဟုတ်ဘူးလား။ နေအေဒီရဲ့ ကဗျာတွေဟာ လစ်ရစ်က်တွေဖြစ်ပါတယ်။ “” ဗဟိုပြု ကဗျာတွေဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီ “ငါ” ဟာလည်း များသောအားဖြင့် လူ့ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ တည်ဆောက်ခံ “လူမှုငါ” ဆိုတာထက် မိမိအတ္တ၊ ပုဂ္ဂလ အဇ္ဈတ္တ “ငါ” ဖြစ်ပါတယ်။ လစ်ရစ်က် “ငါ” ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွန်တော့်အဖို့တော့ လစ်ရစ်က်ကဗျာကို ကြိုက်တာရှိသလို လစ်ရစ်က် “ငါ” ကိုလည်း စိတ်ဝင်စားပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒီလစ်ရစ်က် “ငါ” ဟာ မူလသဘာဝ၊ မူလအနှစ်သာရမရှိတဲ့၊ ဖွဲ့စည်းလုပ်ယူထားတဲ့ “ငါ” မို့လို့ ပါပဲ။ ရှင်းပါအံ့။ လူမှာ ရုပ်ရှိတယ်။ နာမ်ရှိတယ်။ အဲဒီလူသားရဲ့နာမ်

ဟာ စိတ်နဲ့ဆိုင်တဲ့အရာခပ်သိမ်းရဲ့ မွေးဖွားရာ၊ ကြီးပြင်းရာ၊ သိုလှောင် မှတ်သားရာ၊ တွေးခေါ်ရာ၊ ခံစားရာ၊ စသည်အားဖြင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အရာခပ်သိမ်းရဲ့ နယ်ပယ်ဖြစ်ပါတယ်။ အနောက်တိုင်းစိတ္တဗေဒပညာ ရှင်တွေပြောကြတဲ့ သိစိတ်ရော မသိစိတ်ပါရှိနေတဲ့နယ်ပယ်ဖြစ်ပါ တယ်။ အဲဒီနယ်ပယ်တစ်ခုလုံးကို ပုဂ္ဂလအတ္တဘာဝ Subjectivity လို့ လည်းခေါ်ကြပါတယ်။ အဲဒီပုဂ္ဂလအတ္တဘာဝတစ်ခုလုံးကြီးထဲက ကဗျာ ရေးဖွဲ့ဖို့ ကောက်နုတ်ထုတ်ယူလိုက်တဲ့ “ငါ” ဟာ တကယ်တော့ တည် ဆောက်ချက်တစ်ခုပါပဲ။ အဲဒီတည်ဆောက်ချက် “” ဟာ ပုဂ္ဂလအတ္တ ဘာဝတစ်ခုလုံးကို ကိုယ်စားမပြုတဲ့အပြင် ပုဂ္ဂလအတ္တဘာဝနဲ့ ဝိဝါဒ ဖြစ်၊ ဝိရောဓိဖြစ်နေလို့တောင်ရပါတယ်။ (ကျွန်တော့်စကားကို အမှန် မယူပါနဲ့၊ လေ့လာပါ၊ လိုက်စစ်ပါ၊ သုံးသပ်ပါ)။ (စာဖတ်ပရိသတ်ကို ကျွန်တော် လေးစားပါတယ်)။ ကဗျာဆိုတာ ထိုးဇာတ်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ ကိုလည်း မမေ့သင့်ဘူးလေ။

           အဲဒါကြောင့် နေအေဒီရဲ့ ကဗျာ (ပုဒ်) တွေထဲက “ငါ” ဟာ လစ်ရစ်က် “ငါ” တွေဖြစ်ကြပါတယ်။ ထုတ်နုတ်တည်ဆောက်ထားတဲ့ “ငါ” တွေဖြစ်ကြပါတယ်။ လစ်ရစ်က်ကဗျာရဲ့ ပင်မမဏ္ဍိုင်ဖြစ်တဲ့ ပစ္စည်း တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ လစ်ရစ်က်ကဗျာရေးဖို့ မရှိမဖြစ် တည်ဆောက် ထည့်သွင်းယူရတဲ့ ကဗျာပစ္စည်းတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ လစ်ရစ်က်ကဗျာထဲ က “ငါ” ဟာ လစ်ရစ်က်ကဗျာဖွဲ့စည်းမှု ပစ္စည်းတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ အနည်းဆုံးတော့ ဇာတ်ဆောင်ပေါ့။ ဇာတ်ကိုဆောင်ယူထားသူပေါ့။

(၃)

          ၁၈၃၃ ခုနှစ်တုန်းက ဗြိတိသျှဒဿနိကဗေဒပညာရှင်ဖြစ်သူ John Stuart Mill oss The Monthly Repository ope&:What is Poetry ခေါင်းစဉ်နဲ့ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်ရေးခဲ့ပါတယ်။ ဗြိတိသျှ ရောမန္တိက ကဗျာလှုပ်ရှားမှုကာလတုန်းကလည်းဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီ ဆောင်းပါးထဲမှာ 'Poetry is overheard' ဆိုတဲ့ဝါကျတစ်ကြောင်း ပါပါတယ်။ “ကဗျာဆိုတာ နားစွန်နားဖျားကြားရတဲ့အရာ” လို့ ယူသော်

ရ၏ပေါ့နော်။ တိတိကျကျပြောရရင်တော့ 'eloquence is heard; poetry is overheard' ဖြစ်ပါတယ်။ လှတောသားများစကားတတ်သလို စကားအတတ်ပညာနဲ့ ပြောတတ်သလို၊ အာစလျှာစရှိခြင်း ဧကန်နဲ့

ပြောဆိုခြင်းကို နားနဲ့ကြားလို့ရတယ်။ “ဟာ” “ဟယ်' ဘယ်လိုများပြော လိုက်ပါလိမ့်။ စကား “တတ်” လိုက်တာ။ ကဗျာကိုတော့ နားနဲ့ကြားလို့ မရဘူး။ နားစွန်နားဖျားပဲကြားရတာဖြစ်တယ်။ စကားအတတ်ကို အပြည့်အဝကြားရတယ်။ ကြားကြားချင်းလည်း စကားအတတ်မှန်း သိတယ်။ ကဗျာအတတ်ကိုတော့ နားစွန်နားဖျားပဲကြားရတယ်။

           ကဗျာရေးသူဟာ သူ့စိတ်ထဲ တစ်ယောက်ယောက်ကိုသော် လည်းကောင်း၊ သူ့ကိုသူသော်လည်းကောင်း ရည်ညွှန်းပြောနေတာ ဖြစ်ပြီး အဲဒီပြောနေတာကို ပြင်ပလူက “နားစွန်နားဖျား” ပဲကြားရတာ ဖြစ်တယ်။ လုံးစေ့ပတ်စေ့ကြားရတာမဟုတ်ဘူး။ အဲဒီ နားစွန်နားဖျား ကြားလိုက်ရတဲ့ ထိခတ်ချက်ကို သူ အာရုံစားရတာဖြစ်တယ်။ “အာရုံ စားရတာ” ဆိုတာက “အာရုံခံစား” ရတာဖြစ်သလို “အာရုံဝင်စား’ ရတာ လည်းဖြစ်တယ်။

            လစ်ရစ်က်ကဗျာဟာ သို့ကလို “နားစွန်နားဖျား” ကြားရတဲ့အရာဖြစ် တယ်။ အကုန်မကြားရတာဟာ အကုန်မပြောလို့လည်းဖြစ်တယ်။ ဖြစ်ကြောင်းကုန်စင်ပြောတာဟာ ဇာတ်လမ်းဖွဲ့ခြင်း(ဝါ)ဝတ္ထုဖြစ်တယ်။ ကဗျာဟာ အဲသလိုမဟုတ်ဘူး။ ဖြစ်ကြောင်းထဲက ခံစားမှုကို ကြားသူထံ တံတွေးစွတ်လိုက်သလိုဖြစ်တယ်။ John Stuart Mill က အဲသလိုဆို တယ်။ (ရှာဖတ်ကြည့်ပါ၊ စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ကဗျာဝမ်းစာဖြည့်နေသူတို့ တရားသေတော့ မယူပါနဲ့။ တရားသေ လည်း မပစ်ပယ်ပါနဲ့။ ကဗျာအကြောင်း ပြောတာဟာ ဘဝကြီးတစ်ခု လုံးကို ဘယ်လိုရင်ဆိုင်ရမလဲဆိုတာနဲ့လည်း ကျောချင်းကပ်လို့)။ နေအေဒီရဲ့ ကဗျာ(ပုဒ်)တွေထဲက ပြောနေသူ “ငါ” ရဲ့ Voice စကားသံ ကိုလည်း အဲသလို ကျွန်တော် နားစွန်နားဖျား ကြားရပါကြောင်း။