ဖေမောင်တင် - ရှေးခေတ်မြန်မာကဗျာကောက်နုတ်ချက်များ

၁။ ပဌမမင်းခေါင်

စာလက်ဆောင်

ဤရတုသည် ယခုတွေ့ရှိရသမျှသော ကျေးစေရတုများတွင် ရှေးအကျဆုံးဖြစ် ပေသည်။ စာဆိုသူမှာ သက္ကရာဇ် ၇၆၃ ခုနှစ်တွင် နန်းတက်သော အင်းဝဘုရင် ပဌမမင်းခေါင်ပေတည်း၊ အင်းဝရွှေနန်းတွင် ပူပင်သောကနှင့် လွမ်း,တကာ ကျန်ရစ်ရှာသူ လှကလျာထံသို့ ယုယစွာမွေးမြူထားသော ကျေးကလေးအား စေလွှတ်၍ အဝေးမှ စာလက်ဆောင်ပါးလိုက်ပုံကို ဖွဲ့နွဲ့ စီကုံးထားသည်။

ရတုဟူသည်မှာ လင်္ကာမှ ဆင်းသက်လာသော ကဗျာအဖွဲ့မျိုးပင် ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ဖွဲ့ဆိုရာ၌ လင်္ကာမှာကဲ့သို့ လေးလုံးစပ်ဖြစ်သော်လည်း အခြားစည်း စနစ်များ ရှိသေး၏။ လင်္ကာ၌ ပိုဒ်ရေပေါင်း မည်မျှမဆို ဖွဲ့နွဲ့နိုင်၏။ ရတုတွင် မူကား သုံးပိုဒ်ထက်ပို၍ မဖွဲ့နိုင်ချေ။ တပိုဒ်တည်း ဖွဲ့ဆိုသော ရတုလည်းရှိ၏။ ထိုရတုကို ဧကပိုဒ်ရတုဟုခေါ်၍ နှစ်ပိုဒ်ဖွဲ့ လျှင်မူကား အဖြည့်ခံရတုဟု ခေါ် သည်။ သုံးပိုဒ်ဖွဲ့ ဆိုလျှင်မူ ပိုဒ်စုံရတုဟု ခေါ်၏။ အဖျားချများတွင်လည်း ခိုင် ညွတ် ခက်ဖြာ ၇ လုံး၊ မဏိဆံကျင် ၉ လုံး၊ အာသာဝတီဝတ်ဆံ ၁ လုံး စသည်ဖြင့် အဖျားချနည်းပေါင်းများစွာရှိသည်။

၁။ နန္ဒဝန်လျင်၊ အလွန် စည်ပင်၊ ကျင်လည် ဇာတိ၊ မွေးကျိုးရှိ၍၊ ထွန်းညှိ အတောင်၊ စိမ်းရောင် သိင်္ဂ၊ ယုယ သိမ်းမွေး၊ ညီချစ်ကျေး။ ။ လူရေး လူရာ၊ ကျမ်းစာ သိမြင်၊ တတ်အောင်သင်မှ၊ သခင် ယုံကြုံ၊ မှုသည် ကုံသည်၊ လူ့ဘုံ လူ့ထွတ်၊ ကြင်သူမတ်ကို၊ မျိုးမြတ် ငယ်ကျွမ်း၊ နောင်ကြောင့် လွမ်း၍၊ ညှိုးသမ်း မပြေ၊ ရှိပလေလိမ့်။ ယဉ်ထွေ ဧရာ၊ နှစ်ဖြာ သန်လျက်၊ ကျည်းရွက် ဖွင့်မြဲ၊ ဥတ် ရံသန်း၊ ရွှေဘုံနန်းသို့၊ ရောက်ဆန်း လူမျိုး၊ ခဲလှနိုးစွဲ။ မစိုးရွံ့ရှောင်၊ စာလက်ဆောင်ကို၊ ရီမှောင် ညနေ၊ ဆက်တို့ချေလော့။ သက်ဝေ စုံမက်၊ မွေးကျိုးဆက်ကို၊ သူ့ထက် ထူး၍။ ။ ကျေးဇူးသိလှ ချေသင့်စွ။

 ၂။ ဝင်းဝင်းပြောင်ပြောင်၊ မြရောင် မရော၊ သူ့သဘောကား၊ တူမော အချင်း၊ အဆင်းရည်လေး၊ ညီချစ်ကျေးကို၊

ကြောင်းရေး ခြင်းရာ၊ ဝင်းညက်ပြာသို့၊ လွန်တာ ရှည်၊ စေလိုက်သည်နှင့်၊ ရက်စည် မလွန်၊ ပြန်ချိန်တန်သော်၊ လေသွန် ဖြည်းဖြူး၊ နန်းသာဦးက၊ ရှိမ်းနူးမိန်းရိုက်၊ မျှော်လင့်ကြိုက်တယ်။ တိမ်တိုက် အကြား၊ စွမ်းခွန်အားနှင့်၊ ကြောင်းလျား စေ့စုံ၊ လျှောက်ပြီးတုံမှ၊ လူ့ဘုံကျွမ်းဝင်၊ သက်ထက် ကြင်သည်။ သခင်မိန့်သံ၊ နားပါးခံ၍၊ ဝေးလံ မှတ်သား၊ ဘေးတိများကို၊ စွန့်စား ဆောလျင်၊ ပျံခဲ့ကျင်သည်။ ။ ရောက်လျှင်ကြောင့်ကြ ဖြေနိုင်။

၃။ စွန့်စွန့်စားစား၊ ဘေးတိများကို၊ ယောက်ျား ဟုတ်ထွေ၊ ပြန်ရောက်ပေသော်၊ ပန်းဖြေ ပျော်ပါး၊ ဝင်းထက် ထား၍၊ ချိုပျား နားနေ၊ စားသောက်စေမှ၊ သံခြေ နှုတ်ရည်၊ မိန့်လိုက်သည်၊ မဆည် နိစ္စ၊ နေ့နှင့် ညလည်း၊ ပျောင်းမျှ ဆွတ်သွယ်၊ သနားဘွယ်လျင်၊ မိစိုးမင်းသို့၊ သံညှင်း ထွေ၏၊ ရှင့်မောင်တော်ကား၊ ဖြေဖျော်ရလာ၊ လက်ဆောင်စာဟု၊ မကြာချင်လှည့်၊ ယူဘတ်ကြည့်လည်း၊ မြေ၏ မြငြား၊ မှာစကားနှင့်၊ များများ မဟ၊ မိန့်သမျှကို၊ မွေးဘ ရှင်မှာ၊ လျှောက်လိုက်ပါလော့။ မေတ္တာမြဲချုပ် လွမ်းလှရုပ်ကို၊ ကျွန်ုပ် စေ့ရေ၊ မှာခဲ့ပေ၏။ ယှဉ်ဆွေ ရှင်သူ၊ မျှော်တရူသည်။ ။ သည်းအူပြတ် ကြွေလွင့်စွာ။

၂။ ရှင်သူရဲ

(က) မင်းရေးရာကြောင့်

ဤရတုကား ရှင်သူရဲသည် စစ်မြေပြင်မှနေ၍ ကြင်သူကို လွမ်းဆွတ်ဟန် ဖွဲ့ဆို ထားသော ရတုဖြစ်သည်။ ထိုစာဆိုမှာ “ရှင်” အမည်ခံသော်လည်း ရဟန်း ပုဂ္ဂိုလ်မဟုတ်။ အင်းဝမြို့ သားဇာတိ လူပုဂ္ဂိုလ်ပင်ဖြစ်၍ ဘုရင် နရပတိ လက်ထက် ၈ဝ၄-၈၃၀ ပြည့်မှ ဒုတိယမင်းခေါင်လက်ထက် ၈၄၂-၈၆၃ ခုတိုင် စစ်အမှုကို ထမ်းဆောင်လေသည်။ သခင်ထွေးဧချင်းနှင့်တကွ စစ်ချီ၊ မယ်ဖွဲ့၊ မောင်ဖွဲ့ ရတု အမြောက်အမြားကို စပ်ဆိုခဲ့လေသည်။ ယခုတွေ့ရှိရသမျှ စစ်ချီ ရတုတို့ အနက် ရှင်သူရဲ၏ စစ်ချီရတုသည် ရှေးအကျဆုံးဖြစ်သည်ဟု ဆိုရ ပေမည်။

၁။ ရွာတော့မည်ပင်၊ ခုကစင်တည့်၊ မင်းလွင် ပျံ့မွန်း၊ တရွှန်းရွှန်းလျှင်၊ တိမ်ပန်း တိမ်ဦး၊ ရိုက်ကျူးပတ်ရှက်၊ မိုးလုံး ပြက်၊ ရွှေလက် မြနှယ်၊ ဆင်းစံပယ်၍၊ လည်ဝယ်ရစ်လျက်၊ ထွားသည်လက်ကို၊ ထင်ချက်မိမိ၊ ရေးရေးရှိစွ။ သတိချုပ်ဖြေ၊ တမ်းအောင်နေလည်း၊ သူ့သူ့မိုး၊ လွမ်းစိုးစိမ့်ကြောင်း၊ မငြိမ်းတောင်းလျှင်၊ စစ်ညောင်း ချီကာ၊ မင်းရေးရာကြောင့်၊ လွမ်းရှာတုံတုံ၊ ရွှေရင်ဆုံကို၊ မလှုံရပဲ၊ တပ်သာထဲဝယ်၊ သူရဲမယ်သူ၊ သည်မှာဟူသို့၊ လှောက်ကူမိုးသက်၊ ဆောင်းနှင့် ဘက်သည်။ ။ မြစက် မချမ်းနိုင်တကား။ ။

၂။ မြစက်ချမ်း၍၊ ဆောင်းပြွမ်းနှင့်လေ၊ တဝေဝေလျင်၊ ညီစေ ညှိဟန်၊ မြမျိုးလွန်သည်၊ ငါးကြန်အင်နှင့်၊ စုံဖြိုးသင့်၍၊ သခင့်ကြင်သူ၊ ကျွန်ုပ်မူကား၊ လေယူ ကောင်းကင်၊ ငှက်နှယ်လျင်မူ၊ သခင် နေရာ၊ ရွှေပြည်သာသို့၊ မကြာလျှင်လှည့်၊ ပြန်ချင်၏ဟု၊ ရှုကြည့်မျှော်စမ်း၊ လာရာ လမ်းကို၊ ပျော်တမ်းကာကာ၊ မျက်ချည်ဝါစွ။ ဘယ်ခါနံ့သည်။ ပြန်လျှင်းမည်ကို၊ ဘုန်းစည် ရန်လွှင့်၊ မိန့်တော်ဖွင့်မှ၊ မိုးနှင့် စစ်ပြန်၊ ချိန်တန်ခဲ့နိုး၊ လွမ်းစိုးချမ်းချက်၊နောင်ထူးစက်သည်။ ။ ရွလျက် မလွမ်းနိုင်တကား။

၃။ ရွလျက်လွမ်း၍၊ ဆိုတမ်းယောင်မှား၊ မပျော်ပါးလည်း၊ သနားဘွယ်သာ။ ချီမည်ခါ၌၊ ညက်ပြာ နတ်ရုပ်၊ နည်းသည် နှုတ်နှင့်၊ ကျွန်ုပ်တို့နေ၊ ဝ ရွှေမြေသို့၊ မြုတေ ထွန်းပ၊ ပြန်မည် လကို၊ ကျိုင်းမြ ရွယ်လူး၊ မိန့်ပါဦးဟု၊ ပျံ့ပျူးစေငှာ၊ မယ့်အာဏာကို၊ နားမှာ မသစ်၊ တလက်ပစ်၊ စင်စစ် စေ့စုံ၊ အောက်မေ့တုံသော်၊ ပြေရုံ သတိ၊ မျက်စိ ပတ်ကုံး၊ မြူသို့ လုံးမှ၊ လက်ရုံး ရွှေဝါ၊ မစွန့်ကြာက၊ ခေါ်ရှာ စုံမက်၊ မိချစ်သက်ကို၊ တလျက် မတမ်းနို တကား။ ။

(ခ) ကိုယ်စားရည်၍

ဤရတုကား ကြင်သူမယ်က ရှင်သူရဲအား လွမ်းဆွတ်တမ်းတဟန် ဆုယူ ဆု

တောင်းပြုဟန် ဖွဲ့ဆိုထားသော ရတုဖြစ်သည်။ ဆောင်းဦးရာသီ၏ သာယာ တင့်တယ်ဟန် အဖွဲ့ အဖွဲ့သည် နှစ်သက်ဘွယ်ကောင်းသော အဖွဲ့အနွဲ့ တည်း။

ရှေးခေတ်မြန်မာကဗျာ ကောက်နုတ်ချက်များ

၁။ ချစ်သက် သည်လျာ၊ ရွေးချယ် ရှာသော်၊ သူ့မှာ မပျော်၊ မွေ့လျော်မယ်၌၊ ဘုန်းဘုံကြိုက်သည်၊ ရောင်မြိုက် မင်းကျော်၊ သူတော် ရည်မြေ၊ သွားသည်နေ့က၊ လွမ်းငွေ့ ဝေဝေ၊ သည်းအူ ကြွေလျက်၊ နွေလည်း ကုန်စင်၊ မင်းလွင် မြူရှ်၊ နှင်းပွဲ ပြိုက်ရွှမ်း၊ မယ်ထူးချမ်းက၊ အလွမ်း ဆပွား၊ ဆည်တား မတတ်၊ ပျောင်းခွေညွတ်မျှ၊ ဆွတ်ဆွတ် ကြင်နာ၊ နေလှည့်ရာကို၊ ကလျာ နွယ်မြစ်၊ သစ်ခက် ပင်စည်၊ ပွင့်ခါလည်က၊ လေပြည်ဖြည်းညံ့၊ တပျံ့ပျံ့လျင်၊ ရနံ့ ကြိုင်ရှုန်း၊ ပျား ပိတုန်းတို့၊ စက်ဟုန်း တောင်ပံ၊ မြည်သံ ရင့်ရူ၊ ပန်းရက်ယူသည်။ ။ ဝတ်ဖြူလှောင်းပျံ့ လှည့်ကာသောဝ်။

 ၂။ မဉ္ဇူ ပန်းမြတ်၊ လေပြည်ဆွတ်က၊ နံ့ဝတ်ကြိုင်မွှေး၊ တအေးအေးတည့်။ ဆီးသေး ကျဖြောက်၊ လဲပေါက် ပေါ်စ၊ နွယ်မြ လူလူ၊ ဝတ်ဖြူ ပျံ့ရွှင်၊ ပွင့်သည်တွင်ဝယ်၊ သည်ပင် မနီး၊ မယ်ထီးချည်းသာ၊ မွေ့ရာ လည်းကြွင်း၊ ရင်တွင်းဟည်းလည်း၊ ပန်းထိချည်းကို၊ ဦးဖေမောင်တင် ဆွေနီးနှမ၊ မြင်က သနား၊ ပြုံးရယ် မရွှင်၊ မပြင် ရောင်ဆင်း၊ ဝမ်းပါး ဖူးချင်၊ မရွှင် ညွှတ်ခွေ၊ လွမ်းဘိထွေတည့်။ ပင်ခြေ ရနံ့၊ ပျံ့လကာကာ၊ နံ့သာ ကြိုင်ရွှင်း၊ သလင်းပိတ်ကြက်၊ မစက်တတ်လျှင်း၊ ဆွေနောင်မင်းကို ရောက်တွင်း မေးထွေ၊ တလျက်နေသည်။ ။ ရင်ရွှေညောင်းငံ့ လှည့်ကာသောဝ်။

၃။ သဘောကြင်နေ၊ ချစ်ရိုသေစွ။ သက်ဝေစုနှင်း၊ ဆွေနောင်မင်းကို၊ သည်ရင်း နှမ၊ နိစ္စ မပြတ်၊ သီလဝတ်ဖြင့်၊ မြဲမတ်ဆောက်တည်၊ ကိုယ်စား ရည်၍၊ ဆွေသည်ပြင်ဘော်၊ ချုပ်ငြားသော်တုံ၊ ဆံတော် စူဠာ၊ စွယ်လက်ျာကို၊ သာ ပျံ့မွန်း၊ မယ်ထိပ်စွန်းသို့၊ ပန်းပေါက်ပေါက်ကို၊ မမြှောက်တတ်ပဲ၊ သူရဲ ဆွေမောင်၊ နောင်စစ်သည်ကို၊ သာကြည် လျင်ဆာ၊ ဖူးစေသောဟု၊ သဘော စီလျဉ်၊ တောင်းသောစဉ်တွင်၊ ဝိညာဉ်မယ့်မှာ၊ ဗျာပါ ထပ်ဆင့်၊ လွမ်းလျှင် မြင့်ခဲ့၊ နောင်မင်း သက်ဝေ၊ ဖျော်မပြေသည်။ ။ ကြံထွေပျောင်းညံ့ လှည့်ကာသောဝ်။